Утааны сонсголыг УИХ хийхээр болжээ. Сонсгол хариуцсан ажлын хэсгийг ч томилсон байна. Тэр нь “…Агаарын бохирдол, утааны асуудлаар ерөнхий хяналтын сонсголын бэлтгэлийг хангах, зохион байгуулах үүрэг бүхий уг ажлын хэсэг” гэдэг нэртэй. Ахлагчаар нь эмч Ж.Чинбүрэнг сонгожээ. Түүний хувьд “…Түүхий нүүрс түлснээс болоод элэгний хавдрын өвчлөл нэмэгдэж байна” гэж үздэг.

Тэр утгаараа, Ажлын хэсгийн ахлагч бол улаанбаатарчуудын эрүүл мэндэд утааны үзүүлж буй хор хохирлыг хэнээс ч илүү гаргаад ирнэ. Түүгээр судалгаа хүртэл хийчихсэн хүн байгаа юм.

Ж.Чинбүрэн өмнөх УИХ-ын үед, өнгөрсөн хавар Эмийн үнийн өсөлтийн шалтгаан, нөхцөлийг хянан шалгах түр хороог ахалж байгаад сонсгол зохион байгуулж байсан. Ийм туршлага бол бий.

Гэхдээ энэ Утааны сонсголоор Монголын төрийн Улаанбаатарын утаатай “тэмцсэн” он жилүүдэд яагаад заавал зуух, түлш хоёроор “зэвсэг”-лэж ирсэн шалтгаан нөхцөлийг тодруулах учиртай. Ж.Чинбүрэн тэр талаар хэр зэрэг төлөвлөгөө гаргаж ажиллаж чадах  бол?!

Учир нь “…Яндан цөөрвөл утаа багасна. Яндан алга болох юм бол утаа байхгүй болно” гэсэн цорын ганц гарцыг эрдэмтэд, судлаачид нь хэлээд байхад зуух тараасаар ирсний учир энэ сонсголоос гарч ирэх боломжтой. Яагаад гэвэл, үе үеийн зуухнууд, сүүлийн хэдэн жил түүхий нүүрсний оронд түлээ болсон сайжруулсан түлш зэрэгтэй холбоотой асуудал анхаарал татаад эхэлсэн. Бас тэр сайжруулсан шахмал түлшийг Улаанбаатарынхан 4-5 жил түлж байхад л угаар, хор нь улам нэмэгдээд байна. Тэгэхээр түлшний орц найрлага ямар байгаад нь онцгой анхаарах учиртай. Барьцалдуулагчид л гол асуудал байгаа гэдэг. Мидлинг ч эхний жилүүдэд “Энержи ресурс”-ээс ирж байгаад сүүлдээ юу ч болсон юм, бүү мэд. Их л олон мэдээ дуулддаг. Товчхондоо, сонсголын гол “объект” нь утаагүй зуух, угааргүй түлш хоёр л юм.

Дээрээс нь 10 гаруй жилийн өмнөөс тараасан зуух, 4-5 жилийн өмнөөс түгээсэн түлш хоёрыг дагасан шахаа гэж аймаар зүйл бий. Ер нь бол утаагаар бизнес хийдэг улс төр, бизнесийн бүлэглэлүүд зуух, түлш хоёроор л дамжуулж шахаа хийж ирсэн. Тэгэхээр энэ бол сонсголын гол асуудал л даа. Эдгээрийн үнэн мөнийг сонсгож чадвал Утааны сонсголын ажлын хэсгийнхэн үүргээ гүйцэтгэх нь тэр. Түүний дараа Улаанбаатарын утааг хэрхэн багасгах, эсвэл арилгах талаар бодит шийдэл гаргах боломжтой болно. Тийм ч учраас өмнөх УИХ-ын үед нүүрсний сонсгол, Хөгжлийн банкны сонсгол хоёрыг тултал зохион байгуулсан УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаярыг энэ сонсголд тохирох хүнээр нэрлээд байсан хэрэг. Хууль зүйн сайд байсан тэрээр ахалж удирдсан сонсголуудынхаа баримт фактыг ухах, түүнийхээ учир шалтгааныг хай, олох, холбох дээр сайн ажилласан. Нэг үгээр хэлбэл, Б.Энхбаяр нүүрсний хулгай, Хөгжлийн банкны найдваргүй зээлүүдийн наадах цаадахыг сонсгож чадсан.

Үүнээс гадна, одоо энэ Утааны сонсголын Ажлын хэсэгт Ж.Чинбүрэнгээс гадна 18 гишүүн багтсан байна. Ажлын хэсэгт өмнө нь БОАЖ-ын сайд байсан Б.Бат-Эрдэнэ, УИХ-ын гишүүн Ж.Бат-Эрдэнэ, хуульч Х.Баасанжаргал, Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүү, АН-ын дэд дарга, Улс төрийн зөвлөлийн гишүүн П.Батчимэг, МАН-ын Хяналтын ерөнхий хорооны дарга байсан Б.Баярбаатар, Дорноговь аймгийн ИТХ-ын дарга асан, АН-ын даргын орон нутгийн бодлого хариуцсан зөвлөх Г.Ганбаатар, сэтгүүлч Л.Мөнхбаясгалан, СДМЭХ-ны генсек М.Мандхай, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Хот, хөдөөгийн хөгжил хариуцсан зөвлөх байсан З.Мэндсайхан, ХҮН намын дарга байсан Д.Найдалаа, УИХ-ын гишүүн Дам.Цогтбаатар, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Ахлах зөвлөх байсан С.Лүндэг, “Монголын ногоон барилгын хүрээлэн”-гийн ерөнхийлөгч байсан А.Ундраа, УУХҮ-ийн дэд сайд байсан Б.Уянга, УИХ дахь АН-ын бүлгийн Ажлын албаны дарга байсан С.Эрдэнэболд, ИЗНН-ын гишүүн, эдийн засагч С.Замира, ХХААХҮ-ийн дэд сайд байсан М.Ганхүлэг нар байна. Эднийг нягтлах хэрэгтэй. Утаагүй зуухнууд, угааргүй түлштэй ямар нэг сэжмээр холбоотой гишүүн байх вий. Хэрэв тийм “утааны хамаарал”-тай гишүүн байвал ашиг сонирхлын зөрчилтэй этгээд гэсэн үг дээ.

Утааны сонсголыг УИХ хийхээр болжээ. Сонсгол хариуцсан ажлын хэсгийг ч томилсон байна. Тэр нь “…Агаарын бохирдол, утааны асуудлаар ерөнхий хяналтын сонсголын бэлтгэлийг хангах, зохион байгуулах үүрэг бүхий уг ажлын хэсэг” гэдэг нэртэй. Ахлагчаар нь эмч Ж.Чинбүрэнг сонгожээ. Түүний хувьд “…Түүхий нүүрс түлснээс болоод элэгний хавдрын өвчлөл нэмэгдэж байна” гэж үздэг.

Тэр утгаараа, Ажлын хэсгийн ахлагч бол улаанбаатарчуудын эрүүл мэндэд утааны үзүүлж буй хор хохирлыг хэнээс ч илүү гаргаад ирнэ. Түүгээр судалгаа хүртэл хийчихсэн хүн байгаа юм.

Ж.Чинбүрэн өмнөх УИХ-ын үед, өнгөрсөн хавар Эмийн үнийн өсөлтийн шалтгаан, нөхцөлийг хянан шалгах түр хороог ахалж байгаад сонсгол зохион байгуулж байсан. Ийм туршлага бол бий.

Гэхдээ энэ Утааны сонсголоор Монголын төрийн Улаанбаатарын утаатай “тэмцсэн” он жилүүдэд яагаад заавал зуух, түлш хоёроор “зэвсэг”-лэж ирсэн шалтгаан нөхцөлийг тодруулах учиртай. Ж.Чинбүрэн тэр талаар хэр зэрэг төлөвлөгөө гаргаж ажиллаж чадах  бол?!

Учир нь “…Яндан цөөрвөл утаа багасна. Яндан алга болох юм бол утаа байхгүй болно” гэсэн цорын ганц гарцыг эрдэмтэд, судлаачид нь хэлээд байхад зуух тараасаар ирсний учир энэ сонсголоос гарч ирэх боломжтой. Яагаад гэвэл, үе үеийн зуухнууд, сүүлийн хэдэн жил түүхий нүүрсний оронд түлээ болсон сайжруулсан түлш зэрэгтэй холбоотой асуудал анхаарал татаад эхэлсэн. Бас тэр сайжруулсан шахмал түлшийг Улаанбаатарынхан 4-5 жил түлж байхад л угаар, хор нь улам нэмэгдээд байна. Тэгэхээр түлшний орц найрлага ямар байгаад нь онцгой анхаарах учиртай. Барьцалдуулагчид л гол асуудал байгаа гэдэг. Мидлинг ч эхний жилүүдэд “Энержи ресурс”-ээс ирж байгаад сүүлдээ юу ч болсон юм, бүү мэд. Их л олон мэдээ дуулддаг. Товчхондоо, сонсголын гол “объект” нь утаагүй зуух, угааргүй түлш хоёр л юм.

Дээрээс нь 10 гаруй жилийн өмнөөс тараасан зуух, 4-5 жилийн өмнөөс түгээсэн түлш хоёрыг дагасан шахаа гэж аймаар зүйл бий. Ер нь бол утаагаар бизнес хийдэг улс төр, бизнесийн бүлэглэлүүд зуух, түлш хоёроор л дамжуулж шахаа хийж ирсэн. Тэгэхээр энэ бол сонсголын гол асуудал л даа. Эдгээрийн үнэн мөнийг сонсгож чадвал Утааны сонсголын ажлын хэсгийнхэн үүргээ гүйцэтгэх нь тэр. Түүний дараа Улаанбаатарын утааг хэрхэн багасгах, эсвэл арилгах талаар бодит шийдэл гаргах боломжтой болно. Тийм ч учраас өмнөх УИХ-ын үед нүүрсний сонсгол, Хөгжлийн банкны сонсгол хоёрыг тултал зохион байгуулсан УИХ-ын гишүүн Б.Энхбаярыг энэ сонсголд тохирох хүнээр нэрлээд байсан хэрэг. Хууль зүйн сайд байсан тэрээр ахалж удирдсан сонсголуудынхаа баримт фактыг ухах, түүнийхээ учир шалтгааныг хай, олох, холбох дээр сайн ажилласан. Нэг үгээр хэлбэл, Б.Энхбаяр нүүрсний хулгай, Хөгжлийн банкны найдваргүй зээлүүдийн наадах цаадахыг сонсгож чадсан.

Үүнээс гадна, одоо энэ Утааны сонсголын Ажлын хэсэгт Ж.Чинбүрэнгээс гадна 18 гишүүн багтсан байна. Ажлын хэсэгт өмнө нь БОАЖ-ын сайд байсан Б.Бат-Эрдэнэ, УИХ-ын гишүүн Ж.Бат-Эрдэнэ, хуульч Х.Баасанжаргал, Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүү, АН-ын дэд дарга, Улс төрийн зөвлөлийн гишүүн П.Батчимэг, МАН-ын Хяналтын ерөнхий хорооны дарга байсан Б.Баярбаатар, Дорноговь аймгийн ИТХ-ын дарга асан, АН-ын даргын орон нутгийн бодлого хариуцсан зөвлөх Г.Ганбаатар, сэтгүүлч Л.Мөнхбаясгалан, СДМЭХ-ны генсек М.Мандхай, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Хот, хөдөөгийн хөгжил хариуцсан зөвлөх байсан З.Мэндсайхан, ХҮН намын дарга байсан Д.Найдалаа, УИХ-ын гишүүн Дам.Цогтбаатар, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Ахлах зөвлөх байсан С.Лүндэг, “Монголын ногоон барилгын хүрээлэн”-гийн ерөнхийлөгч байсан А.Ундраа, УУХҮ-ийн дэд сайд байсан Б.Уянга, УИХ дахь АН-ын бүлгийн Ажлын албаны дарга байсан С.Эрдэнэболд, ИЗНН-ын гишүүн, эдийн засагч С.Замира, ХХААХҮ-ийн дэд сайд байсан М.Ганхүлэг нар байна. Эднийг нягтлах хэрэгтэй. Утаагүй зуухнууд, угааргүй түлштэй ямар нэг сэжмээр холбоотой гишүүн байх вий. Хэрэв тийм “утааны хамаарал”-тай гишүүн байвал ашиг сонирхлын зөрчилтэй этгээд гэсэн үг дээ.

Б.Гарьд