NTV телевизийн “Анализ: Засаглал ба Зах зээл” шууд хөтөлбөрөөр Эрдэнэс тавантолгой ХК-ийн 1072 хувьцааны ноогдол ашиг тэргүүтэй хөрөнгийн зах зээлийн бусад асуудлаар ярилцлаа. Нэвтрүүлэгт МХБ-ийн Гүйцэтгэх захирлын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Б.Дөлгөөн, Эс Жи Инвестмент Ин Секюритис ҮЦК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Орчлон захирал нар оролцсон юм.

-Монголын Засгийн газраас Эрдэнэс Тавантолгой ХК-ийн 1072 хувьцааны ногдол ашгийг сонголттойгоор хэрэглэж болно гэсэн шийдвэр гарсан. Тодруулбал, бэлнээр эсвэл хөрөнгийн зах зээлийн арилжаанд оролцож хувьцаа хэлбэрээр зарцуулах боломжтой боллоо. Иргэд 1072 хувьцааны ногдол ашгаараа хэрхэн хөрөнгийн зах зээлийн арилжаанд оролцох боломжтой вэ? Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгнө үү.

Б.Дөлгөөн:

-Одоогоор процессын нарийн зураглал хараахан гаргаагүй. Гэхдээ иргэддээ энийг энгийнээр тайлбарлавал И-Монголиа руу нэвтэрч өөрсдийн сонголтоо хийх боломжтой. Нэг ёсондоо ногдол ашгаа бэлэн мөнгөөр авах эсвэл хуримтлалын сан руу шилжүүлээд хөрөнгө оруулалтын хэлбэр  зарцуулж болно. Мөн та ногдол ашгаа бэлэн мөнгө хэлбэрээр авсан бол Монголын хөрөнгийн зах зээл дээр хувьцаа худалдан авч дотоодын компаниуддаа хөрөнгө оруулалт хийх боломжтой. Ингэснээр та ирээдүйд дахин ногдол ашиг хэлбэрээр мөнгөө эргүүлэн авна. Дан ганц Эрдэнэс Тавантолгой гэдэг компани ногдол ашиг тараадаггүй. Монголын хөрөнгийн зах зээл дээр хувьцаагаа гарсан маш олон компани жил бүр ногдол ашиг тараадаг. Бид бүхний “Жижиг тавантолгой” гэж ярьж заншсан хувьцаат компани нэг ширхэг хувьцаа дээр 6960 төгрөгийн ногдол ашиг тарааж байх жишээтэй. Өнгөрсөн онд эдийн засаг харьцангуй тогтвортой болоод ч тэр үү олон компани ногдол ашиг тараана гэдгээ мэдэгдсэн. Ирээдүйд ч хувьцаат компаниуд руу хөрөнгө оруулсан мөнгө Эрдэнэс Тавантолгой ХК-тай адил ногдол ашгаа тараана. Тиймээс энэхүү 1072 хувьцааныхаа мөнгөөр хөрөнгө оруулалт хийгээрэй гэж уриалмаар байна.

-Үнэт цаасны компаниуд дээр хамгийн эрэлттэй байгаа хөрөнгө оруулалтын хэрэгсэл юу байна вэ? Өнгөрсөн онд компанийн бондын арилжаа 60 гаруй хувьд хүрсэн. Бондын хүүгийн өгөөж 2025 онд тренд байх уу? Энэ оны хөрөнгө зах зээлийн төлөвийг хэрхэн төсөөлж байгаа вэ?

Б.Орчлон:

-Өнгөрсөн жилийн эцсээр цэвэр ашгаасаа ногдол ашиг тараахаар 30-35 компани мэдэгдээд байгаа. Энэ нь Монголын Хөрөнгийн биржид нэг их наяд төгрөг давсан. Мөнгөн дүнгээрээ болон ногдол ашгийн өгөөжөөр нь бодоход том компаниуд 10 орчим хувь, жижиг компаниуд дунджаар 3-5 хувийн ногдол ашиг тарааж байна.

Монголын хөрөнгийн зах зээлийн идэвхжил сайжирч байгаагийн үзүүлэлт нь олон улсын жишигтэй харьцуулахад компаниуд өндөр ногдол ашиг тарааж байгааг хэлж болно. Ногдол ашгийн өгөөж нь урт хугацаандаа үнэ цэнээ өгсөөр байдаг. Жилээс дээш 5-10 жилийн дараа таны худалдан авсан хувьцааны ашиг, өгөөж хэд дахин өсөж ирдэг. 

Хүн бүр Эрдэнэс Тавантолгойн 1072 хувьцааны данстай болсон. Тухайн дансаараа дамжуулаад хөрөнгийн зах зээл дээр байгаа хамгийн өгөөжтэй, идэвхтэй хувьцаа, бонд зэргийг худалдан авч болно. Сүүлийн 2-3 жил аж үйлдвэрийн болон банкны салбар өндөр өгөөжтэй ажиллаж байгаа. Энэ хоёр салбараас гадна цаашдаа бусад хэрэгслүүд ч өгөөж өгөхөөр харагдаж байна. Тухайлбал, компанийн бондыг нээлттэй, хаалттай, зах зээл дээрээс авч болно, мөн хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас авч болдог. Эдгээрийн өгөөж нь хадгаламжийн хүүгээс өндөр буюу өрсөлдөхүйц байж чаддаг.

Иргэддээ хөрөнгийн зах зээлийн мэдээлэл болгож хэлэхэд хувьцааны зах зээл бол урт хугацааны хөрөнгө оруулалт юм. Харин бондын болон хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаасны хэрэгсэл бол тогтвортой орлогын бүтээгдэхүүн гэж хэлж болно. Энэ нь дандаа богино хугацааны нэгээс хоёр жил гэх мэт.  

Та хувьцааны данстай болоод хөрөнгө зах зээлийн оролцогч болсон учраас хувьцаа, бонд, хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас зэрэг хэрэгслээс сонгоод Үнэт Цаасны Компаниудаас зөвлөгөө, мэдээлэл авч нээлттэй болон хаалттай зах зээлийн ямар ч хэрэгсэлд хөрөнгө оруулах боломжтой гэдгийг иргэд, олон нийтэд хандаж хэлмээр байна.

-Уул, уурхайн бүтээгдэхүүний арилжаа эхэлснээс хойш багагүй хугацаа өнгөрлөө.  Гэхдээ нүүрсний үнээс хамаараад арилжаа идэвхгүй болж байна. Арилжааны идэвхийг сэргээхэд зохицуулалтын арга хэрэгсэл байх уу? Зах зээлийн бус гажуудал байна уу? Энэ оны нөхцөл байдлын тухайд цаашдаа бид яаж таамаглах вэ?

Б.Дөлгөөн:

-Энэ асуудлыг хоёр хуваагаад хариулчихъя. Нэгдүгээрт биржээс гадуурх нүүрс дээр тулгараад байгаа асуудал. Сүүлийн нэг жилийн хугацааг харахад бидний зардаг нүүрсний үнэ 35 хувь буурч байгаа юм. Тэгэхээр энэ нөхцөл байдалд яаж байна вэ гэхээр бид төсөв дээрээ ч тэр бусад байгууллагууд өөрсдийнхөө стратеги төлөвлөгөөнд ч тэр нүүрсээ магадгүй 105 ам.доллароор зарна гээд оруулчихсан байгаа. Яг одоо бодит үнэ 10 гаруй хувиар унасан. Тиймээс ямар хүндрэлүүд үүсэх вэ гэхээр магадгүй Засгийн газрын хуралдааны дараа Ц.Туваан сайдын хэлснээр төсөвт тодорхой хэмжээний орлого дутах эрсдэл үүсэж байна. Өмнө нь ийм эрсдэл үүсэж байсан. Бид төсвөө бүрдүүлэх тал дээр нь яаж ажилласан бэ гэхээр гарч байгаа нүүрснийхээ хэмжээг нэмэгдүүлэх замаар орж ирж буй орлогоо аль болох дутаахгүйгээр авч гарч байсан ийм тохиолдлууд байгаа. Энэ жил ч гэсэн ийм оролдлогуудыг Засгийн газрын  зүгээс хийнэ.

Харин бирж дээр тулгараад байгаа асуудал бол өнгөрсөн онд өндөр үнээр нүүрс худалдан авагчид хохирол хүлээж байгаа. Тухайлбал, хатуу коксыг 160 ам.доллароор авсан байтал өнөөдөр энэ үнэ 110-100 ам.доллар луу буугаад ирэхээр нэг тонн тутамдаа бараг 50 гаруй доллар алдаж байгаа гэсэн үг. Худалдан авагч 100, 200 мянган тонныг алдагдалтай авсан учраас дахин авмаар баймааргүй байна гэдэг зүйлийг илэрхийлээд эхэлсэн.

Тэгэхээр бид энэ нөхцөл байдалтайгаа уялдаад урт хугацааны нийлүүлэлтийн гэрээг үнэ өссөн ч, буурсан ч тухайн сардаа тэр өссөн буурсан үнээр нь тохируулж тухайн худалдан авагчид нийлүүлэх замаар гэрээний нөхцөлүүдэд өөрчлөлт оруулж өгвөл биржийн арилжаанд асуудал үүсэхгүй. Тиймээс энэ чиглэлээр зохих байгууллагуудтай нь биржийн зүгээс сүүлийн 3-7 хоног ажиллаад шийдлүүдийг боловсруулаад байна. Төр захиргааны зарим байгууллагаас санал авахаар бидний зүгээс бичиг явуулсан. Эдгээр байгууллагаас ирсэн хариу дээр тулгуурлаад бид арилжаан дээр гарч байгаа энэ нөхцөлүүдийг өөрчлөхөөр ажиллаж байна. Энэ бол дан ганц бид санаачлаагүй. Энэ олон улсын стандарт гэж хэлж болно. Монгол Улсын хувьд жоохон хоцронгуй байгаа. Тиймээс энийг олон улсын стандартад нийцүүлэн сайжруулж байна гэж ойлгож болно.

Б.Орчлон:

-Олон улсад Коммодити /Commodity exchange/ бирж яаж ажилладаг вэ гэвэл мэдээж гэрээн дээр суурилсан, 30 хоногоос дээш 61-90 хоногийн хэрэгжих болон үнээс хамгаалах зориулалттай үүсмэл хэрэгсэл байдаг. 

Б.Дөлгөөн:

-Үүсмэл үнэт цаас гэхээр иргэд төдийлөн бол ойлгохгүй байж магадгүй. Дэлхий дээр бараа таваар буюу уул уурхайн бирж хоёр төрөл байна. Нэг нь “Спот” гэж хэлдэг зарсан бараагаа биет хэмжээгээр хүлээж авдаг. Б.Орчлон захирлын хэлж байгаа хувилбар нь ирээдүйд зургаан сарын дараа авах бүтээгдэхүүний үнэ нь өсөх эсвэл буурах вий гэдэг дээр тоглолт хийж зөвхөн гэрээгээр арилжаалдаг үнэт цааснууд  юм. Дийлэнх нь “каш сеттлмент” буюу мөнгөөр алдагдлаа хаагаад мөнгөөр орлогоо аваад хаадаг. Харин Монголын уур уурхайн бирж бол түрүүний хэлсэн “Спот” хэлбэрээр буюу биет хэмжээгээр хүргэж өгдөг. 

-2024 оны мэдээллээр гадаадын аж ахуйн нэгж, иргэдийн Монголын хөрөнгийн биржийн арилжаанд оролцсон идэвх ойролцоогоор 1-1.5 хувийг бүрдүүлж байна. Монголын дотоодын хөрөнгийн зах зээл татварын ямар ямар хөнгөлөлт нөхцөл таатай нөхцөл байна? Мөн гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахад  саналуудыг ирэх хаврын чуулганаар хэлэлцэж батлах, татварын хуульд оруулах шаардлагатай гэж үзэж байгаа вэ?

-Бидний ярьсан 1072 хувьцааны ногдол ашгаас бирж дээр арилжаалагддаггүй. Ногдол ашгаас 1-10%-ийг нь суутгаад иргэдэд өгч байгаа. Бирж дээр арилжаалагдаж байгаа хувьцаат компаниудын ногдол ашгийн хувьд бол таван хувийг суутгаж байгаа. Хэрвээ авсан ногдол ашгаараа хөрөнгө оруулалт хийх юм бол илүү их өгөөж хүртэх боломжтой.

Гадаадын аж ахуйн нэгж болон гадаадын жижиг хөрөнгө оруулагчид манай зах зээл дээр төдийлөн нөлөө байхгүй. Үүний цаана хоёр үндсэн шалтгаан байгаа. Эхнийх нь яах аргагүй хууль эрхзүйн орчинтой холбоотой. Жишээлбэл, гаднаас орж ирсэн хөрөнгө оруулагч Монголын дотоодын хөрөнгө оруулагчаас илүү татвар төлж байгаа. Гэтэл аль нэг улсын компани IPO  босгоод үйл ажиллагаандаа зарцуулахад гадаад, дотоодын ялгаа байхгүй. Монголын зах зээл дээр жижиг, дунд, том бүх компанид санхүүжилт, хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй байгаа. Тиймээс татварын зөрүүг багасгая гэдэг санал санаачилгыг Монголын хөрөнгийн биржийн зүгээс гаргасан. энэ асуудал хаврын чуулганаар шийдэгдэх болов уу гэсэн хүлээлттэй байна.

Хоёр дахь үндсэн шалтгаан нь манай салбарын дэд бүтцийн асуудлууд. Бид бирж дээр арилжаагаа сайн зохион байгуулаад бүх хэлцлээ хийсэн ч төлбөр тооцоо, клирингийн асуудал дээр унадаг. Үүний цаана дэд бүтцийн системийн шинэчлэлийн асуудал бий. ХААГ, Клиринг, Бирж хамтран дэд бүтцээ сайжруулаад дараагийн шатанд гаргаж чадвал гаднаас хөрөнгө оруулагчид орж ирэхэд ямар нэг асуудал үүсэхгүй. Олон улсын Клирингийн байгууллагуудтай холбогдсоноор гадаадын хөрөнгө оруулалт орж ирдэг. Хамгийн ойрын жишээ дурдахад Солонгосын зах зээл дээр дэд бүтцийн байгууллага нь Европын клирингийн байгууллагатай холбогдсон. Тиймээс Европоос хөрөнгө оруулагчид Солонгосын бирж дээр бүртгэлтэй бүтээгдэхүүнийг худалдаж авч хаана хаанаа ашигтай ажилладаг.

-Арилжааны үйл явцыг хялбаршуулах, хиймэл оюун ашиглах, дэд бүтцээ сайжруулах зэрэг гадаадын хөрөнгө оруулалт татах боломжууд бий. Үнэт цаасны компаниудын зүгээс юун дээр сайжруулалт хийх шаардлагатай гэж та хэлэх вэ?

Б.Орчлон:

-Манай салбарын тулгамдсан асуудал бол яах аргагүй дэд бүтцийн асуудал мөн. Одоо ашиглаж байгаа систем нь гурван тусдаа байдаг. Нөгөө талаараа олон улсад холбогдоогүй. Гадаадын клирингийн байгууллагатай холбогдох зохицуулалт хийгдэж, энэ нь хэзээнээс бодит ажил хэрэг болохыг мэдэхгүй учраас үнэт цаасны компаниудын зүгээс олон улсад гарцтай болохын тулд гадны аж ахуйн нэгжтэй харилцан хамтран ажиллах гэрээ байгуулж ажилладаг. 

Үнэт цаасны компаниуд олон улсын байгууллагуудтай холбоо тогтоохын тулд өөрсдөө хичээж ажиллахгүй бол дайнтай холбоотойгоор Монголд ажиллаж байсан олон улсын арилжааны системүүд арилжаагаа шууд зогсоож байна. Тухайлбал, “Саксо Трейдинг” интерактив брокер манай дотоодын арилжааг дэмжихгүй, түр зуур зогсоосон байдалтай байна. Олон улсын цөөхөн хэдэн платформтой холбогдоод ажиллаж байхад дэлхийн макро эдийн засаг дээр багахан нөлөө гарахад энэ нь Монголд мэдрэг тусаж байх жишээтэй. Цаашдаа бид дор бүрнээ компани болгон  өөрсдийн “каунтр парти” үүсгэхээр ажиллаж байна.

Гадаадын хөрөнгө оруулалт татахын тулд татварын орчноо сайжруулах ёстой. Гэхдээ үнэт цаасны зах зээлийн татварын орчинтой холбоотой асуудлыг салгаж тавих ёстой. Мөн манай улсад урт хугацааны хөрөнгө оруулалт хийх сонирхлыг бүрдүүлэх ямар ч нөхцөл байдаггүй. Олон улсад урт хугацааны хөрөнгө оруулалт дээр гадны сангууд, томоохон мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчдад зориулсан тусгайлсан шатлалтай хөрөнгө оруулалтын “диферал” хөнгөлөлт болон хойшлуулсан татварын боломжууд байдаг.

Б.Дөлгөөн:

-Яагаад гаднынхан, гаднынхан гээд хөрөнгийн зах зээл дээр яриад байгаа юм бэ? Дотоодынхон хамаагүй юм уу гэж асууж магадгүй. Гадаадын хөрөнгө оруулалт дээр тулгуурлаж үйлдвэр, компаниуд тоног төхөөрөмжөө шинэчилж,  ажлын байрууд шинээр бий болно. Энэ хэрээр эдийн засаг тэлж, мөнгөний эргэлт өснө. Шинээр ажлын байр бий болж, эдийн засаг өсөхийн хэрээр бидний цалин нэмэгдэнэ. Өрхийн орлогын өсөлтийн хамгийн гол чухал зүйл бол цалингийн өсөлт. Энийг бүрдүүлэхийн тулд бид шинээр гаднаас хөрөнгө оруулалтууд авчрах хэрэгтэй. Хөрөнгө оруулалтуудыг шууд хөрөнгө оруулалт хэлбэрээр оруулж ирж болно. Аль эсвэл хөрөнгийн биржээр, хөрөнгийн зах зээлээр дамжуулж энэ компаниуд руугаа хийж болно. Нэгэнт дотоодод байгаа мөнгөн дээр нэмж гаднаас мөнгө авчраад  шинээр ажлын байр бий болгоод, энд өрхийн орлогыг өсгөөд, ингээд “вин вин” буюу бүгдээрээ хожих хувилбар байна гэж харж байгаа. Тиймээс гаднын хөрөнгө оруулагчдад тодорхой хэмжээгээр ач холбогдол өгч байгаа шүү гэдгийг хэлэх нь зүйтэй байх.

-Төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой компаниудыг биржээр дамжуулан нээлттэй буюу хувьцаат компани болгох ажил эхлээд байгаа. Энэ онд хувьцаагаа олон нийтэд санал болгохоор зэхэж байгаа төрийн өмчит компаниудын талаарх мэдээлэл та бүхэнд ирсэн үү? Мөн Банкнуудын хоёр дахь үе шат болох нэг болон нэгдмэл сонирхолтой этгээдүүд банкны хувьцааны 20-оос дээш хувь эзэмшихийг хориглосон. Банкнуудын хувьцааны төвлөрлийг задлах ажил ямар шатанд явж байгаа вэ?

Б.Дөлгөөн:

-Манай банкнуудын IPO-ийн талаар Европын сэргээн босголт банкнаас хоёр дүгнэлт хийсэн. Банкнуудын “Банкны тухай хууль”-ийн дагуу эхний хэсгийн хувьцаагаа гаргахад дотоодын хөрөнгө оруулагчид авах хангалтай хэмжээний мөнгө Монгол Улсад байна гэж дүгнэсэн. Харин хоёр дахь үе шат болох нэг эзэмшигч дээр байгаа хувьцааны төвлөрлийг бууруулах шаардлагыг биелүүлэх хэмжээний мөнгө Монгол Улсад байхгүй гэсэн дүгнэлт гаргасан.

“Инвескор Санхүүгийн Групп” хэд хоногийн өмнө Лондонгийн хөрөнгийн бирж дээр давхар бүртгүүллээ. Банкнууд энэ мэт ар араасаа гадны биржүүдийг сонирхож байна. Уг ёсондоо манайх хөрөнгийн зах зээлийн дэд бүтцээ сайжруулаад банкнуудаа дотооддоо гаргах боломжийг нь олгох ёстой. Харин дутагдаж байгаа хөрөнгө оруулалтыг гаднаас оруулж ирэх ажлыг сайн хийж чадвал банкнуудын хувьцааны төвлөрлийг задлахад хувь нэмрээ оруулж чадна.

Дараагийн асуудал болох төрийн өмчийн компаниудыг яах вэ? гэвэл ашиггүй ажиллаж байгаа компаниудыг хөрөнгийн зах зээл дээр гаргах хэрэгтэй юу гэдэг асуулт бий. Ашиггүй ажиллаж байгаа төрийн өмчит компани хөрөнгийн зах зээл дээр үнэлгээ ч авч чадахгүй. Үнэлгээ маш муу гарна. Хөрөнгийн зах зээл дээр гарсны дараа эргэлт, худалдан авалт зэрэг нь эргээд жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хөндсөн асуудал гарч магадгүй. Тиймээс төрийн өмчийн компаниудыг Н.Учрал сайдын мөн Л.Оюун-Эрдэнэ сайдын хэлж байгаагаар тодорхой хэмжээнд бэлдээд, үйл ажиллагааг нь сайжруулаад, орлого олдог болгоод, алдагдалгүй болгосны дараа анхдагч зах зээл дээр гаргаж олон нийтэд санал болгох нь хамгийн зөв хувилбар байх гэж би хувьдаа бодож байгаа.

Б.Орчлон:

-Олон нийт, харилцагчийн компанид итгэх итгэл болон хөрөнгийн зах зээлийн ойлголт дутуу байдаг. Тэрийг яаж арилгах вэ гэхээр нэгдүгээрт, зөвхөн төрийн өмчит гэлтгүй жижиг, дунд бизнес болон топ-100 аж ахуйн нэгжүүд зэрэг боломжтой компаниудыг хөрөнгийн зах зээл дээр гарах боломжоор нь дэмжих хэрэгтэй. Ингэснээр манай сагс буюу хөрөнгийн бирж дээр байгаа сонголтууд нэмэгдэнэ. Тэр бол зөвхөн хувьцааны хэсэгт гэхэд л хангалттай нэмэгдэж хүмүүсийн оролцоо нэмэгдэнэ.

Гадаадын хөрөнгө оруулагчид манай хөрөнгийн зах зээлд оролцъё гэхээр арилжааны түвшин хангалтгүй  байдаг. Тиймээс хөрөнгө зах зээл рүү аж ахуйн нэгжүүд хувьцаагаа гаргах, үүний тулд компаниуд маань засаглалаа сайжруулж, олон нийтийн итгэлийг төрүүлэх зэрэг дээрээ анхаарах нөгөө талаараа дэд бүтцээ сайжруулах хэрэгтэй. Мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчдын гол санаа зовдог зүйл бол хөрөнгийн зах зээлд орлоо, мөнгө түгжиж байгаа гэдэг айдас бий. Хөрөнгийн зах зээл хөдөлгөөнгүй учраас  мөнгөө хэзээ авах вэ гэдгээсээ үргэлж санаа зовдог. Хэрэв зах зээл үнэхээрийн бодитоор байнгын хөдөлгөөнтэй, түвшин өндөр, “ликудит”-тэй байсан бол мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчийн тоо нэмэгдээд тэр хэмжээгээр сагс маань сайжирна.

-Энэ онд Монголын хөрөнгийн биржид шинээр бүртгүүлэх IPO, бусад хэрэгслүүд, бүтээгдэхүүний хүлээлт ямар байгаа вэ? Богино хугацаат хэрэгсэл буюу “спекуляци” хийх зорилгоор орох боломжтой шорт арилжааны хэрэгсэл зэргийг хэзээнээс хийж эхлэх вэ?

– Ойрын нөхцөл байдлаас харахад гурваас дөрвөн шинэ IPO гарах болов уу гэсэн хүлээлттэй байна. Бондын хувьд Засгийн газраас нэг бонд гаргах байх. Одоогоор тодорхой түвшинд яриа, хэлцэл  хийгдэж байгаа ч хэзээ, хэдий хэмжээний дүнтэй бонд вэ гэдэг нь тодорхойгүй байна. 

-Үнэт цаасны компаниуд, диллерийн үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудад Хөрөнгийн зах зээл дээр шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ гаргах хэрэгцээ шаардлага хэр их байна вэ?

-Үнэт цаасны компаниуд гэхээсээ илүү хөрөнгө оруулагчдад өгөөжтэй. Мэргэжлийн хөрөнгө оруулагч нар юу сонирхдог вэ гэхээр миний түрүүн хэлсэн зах зээлд оролцоод мөнгөө түгжихгүй тогтмол эргэлддэг, тогтвортой, өгөөжтэй “фикс тинк ком” байхыг хүсдэг. Гэтэл энэхүү “Юнесфүл” бонд байхгүй учраас тэд анхаарлаа өөрчлөөд хаалттай бондын зах зээл рүү илүү орж байна. Хаалттай бондын зах зээл буюу биржийн бус зах зээл манай улсад сүүлийн гурван жил хөгжөөд одоогийн байдлаар бараг 4 их наяд төгрөг босгосон. Энэ нь манай биржийн бус бондын зах зээл хамаагүй идэвхтэй байгааг харуулж байна. Компанийн бондыг баталгаатай гэдэг үүднээс мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчид авдаг болсон. Яагаад энийг яриад байна гэвэл манай хувьцааны зах зээл эргэлт муутай учраас зөрүүлээд хадгаламжийн оронд биржийн бус зах зээлд оролцоод тэр нь сайжирсаар бараг мөнгөний зах зээлтэй дүйцэхүйц богино хугацаагаар авдаг боллоо. Үнэт цаас гаргагч нь хүүгээ дээш, доош нь дуртайгаараа тааруулж байна.

-Биржийн бус зах зээл дээр өгөөжийн хувь хэмжээг харьцуулж харахад энэ оны нөхцөл байдал өөрчлөгдөх шинжтэй байна. Энэ оны хувьд хүүг хэрхэн  төсөөлж, таамаглах ёстой вэ?

Б.Орчлон:

-Биржийн бус зах зээл дээр хэрэглэж байгаа бондын одоогийн дундаж хүү 18-19%-тай байгаа. Банк бус яг л банктай адилхан санхүүгийн байгууллага. Өөрсдийн зохистой харьцаанд хөрөнгө оруулах, үнэт цаас гаргах эрхтэй. Хүү мэдээж бодлогын хүү хаашаа хөдөлнө дагана. Бодлогын хүү нэмэгдвэл дагаад дээшилнэ. Өнгөрсөн оны эцэст эдийн засаг сайн байсан учраас өшөө бууна гэдэг хүлээлттэй байсан. Нээлттэй зах дээр 16-17%-тай хаалттай зах зээл дээр 18-19%-тай үүнээс илүү буух болов уу гэсэн хүлээлттэй байсан ч эдийн засагт төсөв болон нүүрс, инфляцтай холбоотой асуудлууд гарч байгаа учраас бодлогын хүү ерөнхийдөө тогтох эсвэл чангарах байх.

-Хөрөнгийн зах зээлд энэ сард гарсан бас нэгэн шинэ мэдээ бол Хадгаламжийн сертификатыг үнэт цаасны зах зээлд арилжаалахаар болсон. Процессын хувьд хэрхэн энэ бүтээгдэхүүнтэй харилцах вэ? Энэ шинэ бүтээгдэхүүнүүдийн талаар мэдээлэл өгнө үү.                                                                                                               

-Хамгийн чухал зүйл нь биржийн зохих зах зээл дээр бондууд байгаа. Бондууд руу дандаа мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчид ордог. Та бид нар шиг энгийн хүн ороход жоохон хэцүү. Гэхдээ нээлттэй бирж дээр хэн ч хувьцаа авч болно. Нэг ёсондоо иргэд, олон нийтэд бүгд нь данс байгаа. Энэ талаар сонирхож байгаа хүмүүст хандахад Төвлөрсөн хадгаламжийн төв дээр очоод та дансандаа ямар хувьцаануудтай байгаагаа шалгаарай. Хэдэн төгрөгийн ногдол ашиг дансандаа байгаагаа бас хараарай. Яг одоо бирж дээр 173 гэж байгаа боловч  миний хувьд А самбарын  27 компанид та хөрөнгө оруулахад алдаад байх зүйл байхгүй гэж хэлмээр байна. Яагаад гэхээр тайлангуудыг нь бүтэн санахгүй ч бараг 90 хэдэн хувь нь ногдол ашиг тарааж байна. Тэд бүгд санхүүгийнхээ үзүүлэлтүүдийг гаргаж өгдөг. Гаргаж өгөхгүй нөхцөлд биржээс хариуцлага тооцож, самбараас буулгах хүртэл арга хэмжээ авч олон нийтэд мэдээлэл өгч байгаа.

Энгийн нэг жишээ авъя л даа. Та нэг жил хагасын өмнө “Prius-41” маркийн автомашин 35-40 сая төгрөгөөр авлаа. Харин үүний оронд тэр мөнгөөрөө Хөрөнгийн бирж дээр байгаа компаниудын нэгийнх нь хувьцааг авчихсан бол өнөөдөр “Lexus RX-300” авах хэмжээний болсон байгаа. Нэг жил хагасын дотор бид банкнаас хэдийг авч байгаа билээ? Бондоос хэдийг авч байгаа билээ? Магадгүй бид хэрэглэгч үндэстнээс илүү хөрөнгө оруулагч үндэстэн болно. Хөрөнгө оруулахын хэрээр энд компаниудад бүрэлдсэн мөнгө чинь шинэ ажлын байр бий болгоно. Шинэ тоног төхөөрөмж авна, бүтээмж нэмэгдэнэ гээд эдийн засагтаа ч гэсэн илүү хэрэгтэй. Та бид илүү хэрэглэх тусам импорт нэмэгдэж  ам.долларын ханшид сөргөөр нөлөөлнө. Тэгэхээр яах вэ? Аль болох л хаа явсан газраа хөрөнгө оруулагч болцгооё гэж уриалж байна. Компанийн хувьцаа, бонд, хөрөнгө баталгаажсан үнэт цаас бол койн шиг алга болохгүй.

2020-2021 онд монголчууд бид койны давалгаанд өртөж 2 их наяд төгрөг зарцуулсан. Үүний 1 их наяд төгрөг нь гадагшаа гадаадын койнууд руу урссан гэх судалгаа байгаа. Койны эрсдэлийг тооцоолоогүйгээс маш олон иргэдийг хохироосон асуудал гарсан гэдгийг бүгд мэдэж байгаа. Харин хувьцаа бол койноос өөр. Та хувьцаа авснаа мартаад 10 жилийн дараа дансаа шалгахад ногдол ашиг таны данс руу орчихсон таныг хүлээгээд байж байна. Хувьцаа бол хуулийн зохицуулалттай, чанартай бүтээгдэхүүн гаргадаг зах зээл гэдгийг иргэддээ хандаж хэлмээр байна.

Б.Орчлон:

-Иргэдэд хөрөнгө оруулалт хийх сонирхол бол байгаа. Хөрөнгийн зах зээлийн арилжаанд 30-аас доош насныхан хамгийн идэвхтэй оролцож байна гэсэн судалгаа бий. Учир нь тэд мэдээлэлтэй хамгийн ойр байна. Нэн тэргүүнд 30-аад насныхан хөрөнгийн зах зээлээс ямар бүтээгдэхүүн өгөөжтэй байгаа, юу авах уу гэдгээ маш сайн судалдаг гэдэг нь манайд хандаж байгаа хүмүүсээс харагддаг. Харин 30-аас дээш насны дийлэнх нь Эрдэнэс Тавантолгойн ногдол ашигтай холбоотой асуудлаар хандаж байна.