Уламжлалт сар шинийн баярыг Монголчууд хотол олноороо өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг. Улаанбаатарт байгаа хүмүүс орон нутгийг зорьж, орон нутагт буй хүмүүс Улаанбаатарыг зорьж хэсэгтээ орон нутгийн зам хөдөлгөөн тасардаггүй. Энэ ч утгаараа цагаан сарын амралтыг 3 хоногоор сунгасан учир хүмүүс хол ойр хамаагүй зорьсон ахмадууд дээрээ очоод золгох нь гарцаагүй. Тэгвэл гадаадад буй Монголчууд цагаан сарын баярыг хэрхэн тэмдэглэдэг бол бид АНУ, Солонгос, Ирланд улсад амьдардаг Монголчуудын төлөөлөлтэй холбогдож сар шинийн тухай хэдэн хором ярилцсан юм.

БНСУ-д амьдарч буй иргэн Л.Алтанчимэг. Тэрээр гэр бүл, дүү нарын хамт БНСУ-ын жижиг “Куанжү” хотод амьдраад 20 гаруй жил болж байна. Одоо хувиараа бизнес эрхэлдэг хөдөлмөрч эмэгтэй. Түүнийг “Жаргалантын Аагий” гэдгээр нь хүмүүс андахгүй.

-Солонгос улсад амьдардаг Монголчууд сар шинийн баярыг хэрхэн тэмдэглэдэг вэ? Ач холбогдол өгдөг үү?

Солонгост амьдарч байгаа дийлэнх Монголчууд сар шинийн баярт ач холбогдол өгч, өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг. Гэхдээ усыг нь уувал ёсыг нь дагана гэдэг шиг Солонгос улсын цагаан сарын баяр саяхан болоод өнгөрсөн. Тэр үед нь бид дээл хувцсаа өмсөж, Монгол ахуйгаараа ширээгээ засаад шинэлчихсэн. Өнөөдөр Монголд цагаан сар болж байгаа ч энд бид энгийн өдрүүд шиг ажлаа хийж байна. Учир нь Солонгосчууд цагаан сарын баяраараа амардаг учраас энд байдаг монголчууд дагаад амрахгүй бол болдоггүй. Харин тэр үеэр нь ах дүү найз нөхдөөрөө орж Монголд байгаа юм шиг золголт хийж, уламжлалт баяраа тэмдэглэсэн. Эндхийн цагаан сар Монголынхыг гүйцэхгүй ч ёс уламжлалаа алдахгүй гээд бид цагаан сарын баярт өндөр ач холбогдол өгдөг.

-Танай гэр бүл хэд дэх жилдээ Солонгост цагаан сар тэмдэглэж байна.

Миний хувьд 1999 онд БНСУ-д гэр бүлээрээ ирж байсан. Ирснээс хойш хүний нутагт золголт хийдэггүй гээд төдийлөн ач холбогдол өгдөггүй байсан. Гэрийнхээ хүрээнд буузаа хийгээд цомхон тэмдэглэдэг байв. Сүүлийн жилүүдэд цуг ажилладаг дүү нар, ойр орчмын монголчууд орж ирээд илүү ач холбогдол өгдөг болсон. Яг монголд байгаа шиг буузаа чимхэж, ууц өвчүүгээ чанаж, ааруул, шар тосоор идээгээ засаж, айраг, сархдаа бэлддэг.

Монголд цагаан сар хийгээгүй 26 жил болжээ

-Монголоос цагаан идээгээ захиж авдаг гэсэн үг үү.

Тийм ээ. Монголоос бүх юмаа каргогоор захиж авчирдаг. Их эртнээс цагаан сарын бэлтгэлээ базаадаг. Яг ийм байдлаар тасралтгүй 10 жил Солонгос улсад цагаан сарын баярыг тэмдэглэж байна. 26 жил Монголын цагаан сарыг үзээгүй байна.

-26 жил Монголын цагаан сарыг үзээгүй гэхээр олон жил болжээ. Монголын цагаан сарыг санаж байна уу? цагаан сар гэхээр хамгийн түрүүнд юу бодогдож байна.

Санаж байна. Маш их. Би Архангай аймгийн Жаргалант сумын хүн. Манай нутагт зочиндоо хундага хийхдээ мөнгө тавьж өгдөг ёстой. Энэ ёсыг хүмүүс их гайхдаг. Сая цагаан сарын баяраар ч гэсэн манайд ирсэн хүмүүс их гайхсан. Энэ нь нэг талаараа уламжлагдан ирсэн соёл. Бид алс хол байгаа ч гэсэн ёс уламжлалаа гээхгүй хадгалаад явахыг хичээдэг.

-Цагаан сараар хэчнээн бууз хийдэг вэ?

Өнгөрсөн жил манайд 180 гаруй хүн ирсэн байсан. Энэ жил бид 800 бууз хийсэн. 100 бууз үлдсэн байна лээ. /Инээв/

-Таныхаар цагаан сарын баярын хамгийн сайхан зүйл нь юу вэ?

Хамгийн сайхан баяр нь ургийн баяр шиг хол ойроос хүмүүс хүндэтгэж ирээд нэг дор цуглаж, уулзах нь хамгийн гоё. Солонгосын цагаан сарын баяр эрт болдог болохоор бөхийн барилдаан болоогүй. Цагаан сарын баярыг бөхгүйгээр төсөөлөхгүй. Бөх үзэхээр уур амьсгал гоё болдог. Хэдийгээр шинийн нэгний өдөр бид энд ажилтай ч Монголд байгаа аав ээж, ах дүүстэйгээ утсаар ярьж цахим золголт хийж мэнд мэднэ. Бас бөхөө харна.

-Монголд байгаа дотнын хүмүүстээ мэндчилгээ дэвшүүлээч.

Улаанбаатарт суугаа аав Ө.Лхагважав, ээж Н.Сосорбарам Булган аймгийн Хишиг-Өндөр сумд суугаа хадам ээж н.Жинсмаа, Алс хол АНУ-д суугаа дүү Л.Ганзоригийн гэр бүл болон бусад ах дүү, хамаатан садан нийт монголчууддаа сар шинийн мэнд хүргэе. Та бүхэн минь сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй.

Үүний дараа бид Ирланд улсын Дублин хотод суугаа залуусын төлөөлөл Чулуунбаярын Хонгорзултай холбогдлоо. Тэрээр Ирланд улсыг зориод хоёр жил болж байна. 

-Ирландад амьдарч байгаа монголчууд сар шинийн баярыг яаж тэмдэглэдэг вэ? 

Хүн болгон харилцан адилгүй тэмдэглэж байгаа. Олон жил болсон монголчууд ач холбогдол өгч нэгнийхээрээ золголт хийдэг бол удаагүй оюутан, залуус цомхон тэмдэглээд өнгөрдөг. Хүний нутагт Монголын цагаан сарын баяр чухал биш. Дээр нь таньж мэдэх хүн байхгүй учраас ганцаараа бүх баяраа тэмдэглэдэг. Баяр ёслолын үеэр гэрээ их санаж, шантрах үе гардаг. Тэр үед аль болох өөрийгөө зоригжуулж ард үлдсэн гэр бүлийн хүмүүсийнхээ санааг чилээхгүй гэж явдаг. Үргэлж сайн сайхан юм бодож ирээдүйгээ сайхнаар хараад нэг л өдөр сурсан мэдсэн зорьсноо бүтээгээд нутагтаа очно гэж боддог. Энэ жил би өмнөх жилээсээ илүү найз нөхөдтэй болж сайхан ажлын хамт олонтой болсон. Тийм болохоор найзуудын хамт уламжлалт сар шинийн баяраа тэмдэглэнэ.

-Цагаан сарын баяр таны хувьд ямар баяр вэ? 

Шилжилтийн насан дээр байхад тийм ч чухал баяр биш юм шиг санагддаг байсан. Харин том болоод ялангуяа хүний нутагт ирэхээр бүх зүйл сайхан санагддаг юм байна. Хамаатан саднаа мэдэж, ойр дотнын үеэлүүдтэйгээ уулзаж, ахмад настан буурлууд дээрээ очиж, хүндлэл үзүүлдэг сайхан баяр. Монголд очоод ажилтай, завгүй гэлгүйгээр хамаатны ах дүүсээрээ зорьж очно гэж бодож байгаа.

-Монголд сар шинийн баяраа тэмдэглэсэн бол хамгийн түрүүнд ямар хүн дээр очиж золгох байсан бэ? 

Монголд байхад ажилтай гээд дотнын хүмүүсээсээ ямар их холдож байснаа мэдсэн. Манай гэр бүл бүгд Архангайд байдаг эмээ дээрээ очдог? Бас Эрдэнэт орж аавын ах дээр очдог байсан. Би даанч ажилтай гээд хотод үлддэг байсан даа харамсаж байна. Одоо бол хамгийн өндөр настай эмээ дээрээ очихыг маш их хүсэж байна. Тал талаас цугласан хүмүүс нэг дор бөөндөө цуглаад дурсгалын зураг татуулах үнэхээр гоё.

-Удахгүй нутагтаа ирж дотнын хүмүүстэйгээ сар шинийн баяраа тэмдэглэхийг хүсье. Дотнын хүмүүстээ хэлэх зүйл байвал захиж болно оо. 

Юуны өмнө нийт монголын ард түмэндээ сар шинийн мэнд хүргэе. Модон могой жилдээ сайхан шинэлээрэй. Мөн хол ойр гэлтгүй дотнын хүмүүстээ очиж золгож байгаарай. Дараа нь гэж хойшлуулаад байхаар очъё гээд ч очиж чадахгүй үе байдаг юм байна. Би дээрээ 4 ахтай айлын ганц охин. Ах нар маань намайг хайраар дутаагаагүй өсгөсөн. Тиймээс энэ завшааныг ашиглаад Монголд суугаа ах Ч.Төмөрбаатар, Ч.Цогтбаатар, Ч.Хатанбаатар, Ч.Ганбаатар ах нартаа дүү нь хайртай шүү. Та нар минь дүүгийнхээ баатар юм шүү. Та нарыгаа маш их санаж байна. Сайхан баярлаарай гэж дамжуулъя. 

Дараагийн хүн бол иргэн О.Ганаа. АНУ-д гэр бүлийн хамт 9 дэх жилдээ ажиллаж амьдарч байна. Тэд цагаан сарын баярт маш их ач холбогдол өгдөг. Алс хол газар байгаа ч монголд байгаа юм шиг цагаан сарын баяраа тэмдэглэхийг хичээдэг. Тухайлбал ууц өвчүү тавьж, тавгийн идээгээ хэвийн боовоор засаж, монгол ахуйн ааруул цагаан идээгээрээ ширээгээ чимэглэж уламжлалт ёсоороо тэмдэглэдэг. Мөн сар шинийн баярын хамгийн чухал соёл болох Монгол дээл хувцсаараа гоёж, ийм уламжлал байдаг гэдгийг хүүхдүүддээ танин мэдүүлж монголтойгоо ойролцоо цагаан сарын баяраа тэмдэглэдэг аж.

Өөрсдөө очиж чадахгүй болохоор сэтгэл хоосон байдаг

-Монгол, Америкт цагаан сар тэмдэглэх ялгаа юу байна.

Мэдээж Америкт цагаан сар тэмдэглэх Монголд цагаан сар тэмдэглэх их ялгаатай. Гэхдээ алс хол ч гэсэн өөрсдийн хэмжээндээ ёсоо бодоод Монгол дээлээ өмсөөд золгодог. Аав ээж, ах дүүс дээрээ очоод үнсүүлж чадахгүй. Хэдийгээр цахим орчин хөгжиж утсаар нүүр царайгаа харж байгаа ч өөрсдийн биеэр очиж чадахгүй болохоор сэтгэл нэг л хоосон байдаг. Энэ байдаг монголчууд нэгэндээ туслаад ахан дүүс болчихсон болохоор шинийн нэгний өглөө нэгнийхээрээ орж цайлна. Ер нь бид гадаадад байгаа ч гэсэн цагаан сарын баярт их ач холбогдол өгдөг шүү.

-Танай гэр бүл цагаан сарын баярт үнэхээр ач холбогдол өгдөг юм байна. Хамгийн сүүлд 9 жилийн өмнө Монголд цагаан сарын баяр тэмдэглэсэн байх нь. Монголд тэмдэглэж байсан цагаан сарын дурсамжаасаа хуваалцаж болох уу?

Олон дурсамж орж ирж байна. Ер нь цагаан сарын баяр хүн болгоны дурсамжийг сэргээсэн сайхан баяр. Цагаан сарын баяр болохоор л бага насны дурсамж бодогдож, аав ээж ах эгчээ дагаад айлуудаар золгодог байсан минь санаанд орж байна. Мөн цагаан сарын бууз хийхдээ маш олуулаа хийдэг байсан. Одоо бодох нээ тэр үе үнэхээр сайхан байжээ. Энэ тухайгаа ч гэсэн бид хүүхдүүдээ хэлж захиж ярьдаг. Аав ээжийг нь бага байхад цагаан сарыг тэгж тэмдэглэдэг байлаа гэхээр заримдаа хүүхдүүд гайхдаг. Аав ээж ах дүү, нутаг ус монгол эх орноо үнэхээр их санадаг. Ах дүүгээрээ орж зочлоод настан буурлууд дээрээ очих үнэхээр гоё.

Бууз хийхээр цагаан сарын гоё дурсамжууд сэргэдэг

-Монголд ирж сар шинийн баяраа тэмдэглэхийг хүсдэг үү?

Мэдээж тэгэлгүй яах вэ? Хэчнээн гадаадад байгаа ч гэсэн эх орон ахан дүүсийг минь юугаар ч нөхөхгүй. Ер нь бол зорьсон зорилгодоо хүрээд эх орон аав ээж нутаг усандаа хурдхан очих юм сан гэж боддог.

-Монголд байгаа аав, ээж ах дүү нартаа мэндчилгээ дэвшүүлээч

Монголд байгаа аав ээж ах эгч дүү нартаа бүгдэд нь хайртай шүү. Та нарыгаа маш их санаж байна. Хүүхдүүд нь удахгүй очно оо. Сайн сууж байгаарай. Бүгдээрээ сар шинэдээ элгээрээ энх амгалан төрлөөрөө түвшин амгалан сайхан шинэлээрэй.

-Баярлалаа. Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй.

Баярлалаа. Та бүхэн ч гэсэн сайхан шинэлээрэй. Баяртай.