Шатрын спортоор сүүлийн 23 жил Монгол Улсынхаа чансааг тэргүүлж, Дэлхийн шилдэг топ-100 шатарчдын жагсаалтад сүүлийн 17 жил багтаж буй мэргэжлийн тамирчин бол Гавьяат тамирчин, их мастер Батхуягийн Мөнгөнтуул юм. Тэрээр саяхан Сар шинийн босгон дээр Олон улсын шатрын холбооны 2024-2025 оны цуврал гранпри тойргийн тэмцээний гурав дахь цуврал “Монакогийн гранпри” тэмцээнд нэг ч хожигдолгүй, 1-3 байрыг хуваан эзэлснээр Монголын шатрын спортын түүхэн амжилтын эзэн болсон юм. Ийн өндөр шалгууртай, чансаа дээгүүр шилдэг шатарчид сонгогдон оролцдог Гранпри цуврал тэмцээнд медальт байрт шалгарсан их мастер Б.Мөнгөнтуултай ярилцлаа. Эрдэмтэй хүн даруу гэж утасны цаанаас намуухан ярьж, болзсон газраа товлосон цагтаа бид хоёр уулзаж, халуун яриа өрнүүллээ.

–Сар шинийн босгон дээр монгол түмнээ баярлуулж, шатрын спортын түүхэн амжилтын эзэн боллоо. Юуны өмнө танд баяр хүргэе. Сэтгэгдлээсээ хуваалцаач. Мөн Олон улсын шатрын холбооны 2024-2025 оны цуврал Гранпри тэмцээний талаар уншигчдадаа мэдээлэл өгөөч.

Урьсанд баярлалаа. Гранпри тэмцээн маань өндөр шалгууртай, Дэлхийн шилдэг 20 шатарчин оролцдог тэмцээн. Нийт 6 цуврал тэмцээн болдог. Нэг тамирчин 3 тэмцээнд нь оролцох эрхтэй. Эдгээр цуврал тэмцээнээс оноо цуглуулж, нийлбэр дүнгээрээ 1, 2-дугаар байрт шалгарсан тамирчин маань Дэлхийн аваргатай өрсөлдөх горилогч шалгаруулах 8 хүний тойргийн системийн тэмцээнд оролцох эрхээ авдаг. Ингээд тойргийн системд түрүүлсэн тамирчин Дэлхийн аваргатай халз тоглож, Дэлхийн аваргын төлөө өрсөлддөг. Тэгэхээр Дэлхийн аварга шалгаруулах цикл тэмцээний нэг хэсэг гэдгээрээ маш өндөр чансаатай, хүчтэй өрсөлдөгчид оролцдог тэмцээн.

  Миний Монаккод оролцсон тэмцээн нийт 10 хүний тойргийн системээр болсон. Өрсөлдөгчид маань бүгд надаас чансаа өндөр, 7 эрэгтэй их мастер цолтой тамирчин байснаас гадна 5 Дэлхийн аварга байсан. Хүчтэй өрсөлдөгчидтэй 9 өрөг тоглохдоо ганц ч хожигдоогүй, 1-3 байрыг адилхан оноотой төгсгөсөндөө маш их баяртай байгаа. Өөрийн тань хэлснээр энэ бол манай шатрын түүхэнд дэх хамгийн өндөр амжилт болж байгаа юм. Монголын ард түмэн тэмцээний үеэр болон дууссаны дараа намайг дэмжиж, урам өгч байсан нь мэдрэгдэж байсан. Энэ нь миний тэмцээнд мөн нөлөөлсөн. Улам их хичээмээр, хянуур баймаар.

–Таныг түрүүлсэн гэж олон нийт хараад байсан. Адилхан оноотой 1-3 байрыг хуваан эзэлсэн гэсэн шүү дээ. Коэфциентын зөрүүгээр та гуравдугаар байр эзэлсэн. Энэ талаар та олон нийтэд тайлбарлаж өгөөч.

Шатрын спортод адилхан оноотой байвал коэфциент хардаг. Коэфциент бол маш олон янз байдаг. Энэ тэмцээнд эхний коэфциент нь хар өнгөөр илүү тоглосон тамирчин дээгүүр байр эзэлнэ гэж заасан. Ингээд миний хоёр өрсөлдөгч болох нэгдүгээр байр эзэлсэн Оросын Александра Горячкина, хоёрдугаар байрт орсон Энэтхэгийн Хампи Конеру хоёулаа хараар 5 өрөг тоглосон. Би 4 өрөг тоглосон. Нийтдээ 9 өрөг тоглосон болохоор зөрүүгээр ийн тодорсон.

–Гранпри тэмцээн чансаа өндөр, шилдэг шатарчид ордог тэмцээн гэдгийг та эхэнд дурдсан шүү дээ. Таны хувьд ямар тэмцээнд оролцож, Гранпри тэмцээнд өрсөлдөх эрхээ авсан бэ? Нэг тамирчин 3 тэмцээнд оролцох эрхтэй гэсэн. “Монакогийн гранпри” таны хоёр дахь тэмцээн байсан байх.

Гранпри тэмцээнд нийт 14 тамирчныг тэнцэн шалгаруулалтаас авдаг. Дэлхийн цомын эхний 3 байр, Дэлхийн аваргад урьд нь хожигдсон хүн эрхээ авах, Дэлхийн чансаагаараа эхний 4 хүн гэх мэтчилэн. Миний оролцсон эрх бол “Grandchess” гээд Дэлхийн шатрын холбооны чансааг тэргүүлэгч эхний 40 тамирчин оролцох эрхтэй тэмцээн байдаг. Энэхүү тэмцээнд миний бие 4-р байрт орсон.

Эхний 3 байрт шалгарсан тамирчин Гранприд орох эрхтэй ч хоёрдугаар байрт орсон охин маань Дэлхийн цомын тэмцээнээс эрхээ авсан байсан учраас эрх нь шилжээд би Гранпри тэмцээнд оролцох эрхтэй болсон. 14 тамирчин нь тэмцээн, уралдаанаас ингэж эрхээ авдаг бол 6 тамирчин нь зохион байгуулагч улсын эрхээр ордог. Гэхдээ эдгээр тамирчин ч гэсэн шалгуураар орж ирдэг. Чансаа оноо нь тэдээс дээш байх ёстой гэсэн шалгуурыг давж ордог гэсэн үг. Дэлхийн чансаа сар бүр шинэчлэгдэж. топ-100 тамирчдын нэрсийг саитад нийтэлдэг. Эдгээр 100-д багтсан бүх хүн тоглож байгаа. Миний хувьд Дэлхийн чансааны топ 100-д сүүлийн 17 жил багтаж буй.

–Та сүүлийн 23 жил Монгол Улсдаа нэгдүгээр байр, Дэлхийн шилдэг 100 шатарчдын жагсаалтад 17 жил бичигдэж байгаа. Энэ нь таныг ямар ур чадвартай тамирчин болохыг илтгэж байна. Энэ байр суурь, чансаагаа хадгалахын тулд тэмцээнд их ордог байх. Мөн топ-100 тамирчинтай бүгдтэй нь тоглосон уу?

Дэлхийн чансаа сар бүр шинэчлэгддэг. Тэмцээнд оролцох тусам өсөх боломжтой. Заримдаа буурах ч юм уу өөрчлөгдөж байдаг. Хэрвээ нэг жил тоглохгүй байвал “Идэвхгүй тамирчин” гээд чансаанаас хасагддаг. Гэхдээ тэмцээн, уралдаанд ороод буцаад тоглоод эхэлбэл чансаа маань ерөөсөө алга болохгүй, “Идэвхгүй” гэсэн хэвэндээ байж байдаг.

Би Дэлхийн чансааны эхний 100-д багтаж байгаа шатарчидтай ихэнхтэй нь тоглосон. Сүүлийн үед залуу тамирчид олон төрж гарч ирж байгаа. Гэхдээ бүгдийг нь харахаар ихэнхтэй нь тоглоод үзчихсэн байна.

–Эргээд “Монакогийн гранпри” тэмцээний яриа руу оръё. Дэлхийн 5 аварга, 7 их мастер цолтой, чансаа өндөр тамирчид байсан. Хамгийн хүнд нь ямар тамирчинтай хийсэн өрөг байсан бэ?

Бидний тоглосон энэ тэмцээн уртын цаг буюу нэг өрөг 5-6 цаг үргэлжлэх боломжтой. Надад бүх өрөг хүнд байсан. Хэн ч надтай амархан тэнцээгүй. Зарим өрсөлдөгч маань цаг тоглоод, хэдхэн нүүдэл хийгээд, хоорондоо тэнцээд амрах тохиолдол байсан. 10 шатарчдаас би хамгийн чансаа багатай нь учраас бүх өрсөлдөгч маань намайг хожиж, дээшээ оноо авахыг зорьж байсан. Тойргийн системд гол нь хожигдохгүй, оноо алдахгүй байх нь чухал байдаг.

    Зарим тохиолдолд хүчтэй өрсөлдөгч хараар тоглосон үед тэнцээ голохгүй байх магадлалтай. Над дээр тийм юм гарахгүй. Яагаад гэвэл намайг хожиж байж бүгд оноо авахыг зорьж байсан учраас бүх өрөг маань ачаалал өндөр, хүнд байсан.

 Яг хамгийн удаан үргэлжилсэн хүнд өрөг гэвэл хоёрдугаар өрөг дээр Дэлхийн аваргатай өрсөлдөх, өөрөө ч өмнө нь Дэлхийн аварга болж байсан Хятадын тамирчинтай тоглосон өрөг байсан. Тухайн өрөгт би хараар тоглосон. Ерөнхийдөө тэнцүүвтэр юм шиг байснаа төгсгөлдөө би алдаад, хоёр хүү дутуу орсон. Бод, хүү цөөхөн тэнцэх боломж хайгаад явж байсан л даа. Хоёр хүү дутуу гэдэг материалын хувьд их л дээ. Гэтэл айл маань алдаад, би бод илүү болчихсон, айл 3 хүүтэй ойлгомжгүй. Би хожлын төлөө тоглоё гэхээр бод цөөхөн, айлын 3 хүү наашаа яваад, би хэчнээн бод илүү ч гэсэн наашилсаар байгаад хүү гарах боломжтой. Ингээд байдал маш эвгүй явсаар байгаад тэнцсэн. Тэр өрөг их хүнд байсан.

–Та хамгийн сүүлийн өрөгтөө Оросын их мастертай тоглосон шүү дээ. Багадаа буюу 6 настайдаа анх олон улсын тэмцээнд таарч тоглосон гэсэн үү?

Аан, тэр эхний өрөг байсан. Дэлхийн аварга Александра Костеньюктай эхний өрөгт тоглосон. Угшил нь ОХУ-ын тамирчин. Одоо Швейцарын нэрийн өмнөөс тоглож байгаа. Миний хамгийн анхны олон улсын тэмцээн маань өсвөрийн Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн байсан. 1994 онд би 6 настай. 7 нас арай хүрээгүй байсан. Тухайн үед 10 хүртэлх нас гэж байдаг байлаа. Одоо бол 6, 8 нас хүртэл гээд насны хязгаар олон болчихсон. Тэгээд хамгийн анхныхаа олон улсын тэмцээнд очоод тоглосон чинь Оросын охинтой таарчихсан. Хэн гэдгийг нь мэдээгүй, би өөрөө жаахан байсан.

     Аав маань ч мэдээгүй байсан. Тэгсэн 10 настай Александра Костеньюктай таарч тоглосон. Би өрөгтөө аягүй амархан хожигдсон. Хожигдоод гараад ирсэн чинь аав намайг “Тийм холоос өчнөөн ач холбогдол өгч ирчхээд амархан хожигддог нь яаж байгаа юм бэ?” гээд загнаад. Александра Костеньюк тэр Дэлхийн аваргад түрүүлсэн. Өмнөх жил нь бас 9 настай байхдаа 10 хүртэлх насны Дэлхийн аваргад түрүүлж байсан юм байна лээ. Ингээд тэмцээн дууссаны дараа аав “Өө ийм сайн охин байсан юм уу. Аргагүй юм байна. Миний охин 7 нас ч хүрээгүй. 10 настай эгч нартай өрсөлдсөн юм чинь аргагүй” гэж хэлсэн. Миний хувьд их бэлгэшээлтэй санагдаж байгаа. Яагаад гэвэл анхныхаа олон улсын тэмцээнд очоод эхний өрөгтөө таарч тоглосон. Одоо ч бид хоёр их таарч тоглодог. Шатрын олон улсын гараа маань ийм мундаг хүнээр эхэлсэнд их баяртай байдаг.

–Нийт 9 өрөг тоглосон гэхээр тэмцээн нь 10 өдөр болсон. Өрөг бүр чухал учраас мэдээж өдөр бүр мөн чухал байгаа. Энэ 10 өдрийн хугацаанд та өөрийгөө хэрхэн бэлдсэн бэ? Оюуны спорт учраас сэтгэл санаагаа удирдах нь маш чухал байдаг байх.

Тийм. Нэг өдөр болоод дуусах тэмцээн биш. 10 өдөр бүх өрөгтөө анхаарлаа нэг түвшинд барьж, сэтгэл зүйгээ тогтвортой байлгах нь маш чухал байдаг. Мэдээж өрөгт маш олон зүйл тохиолдож байгаа. Давуу явж байгаад алдах эсвэл муу байрлалаас аврал олоод тэнцэх, хожих зэрэг. Эдгээр нь бидний тэнцвэртэй байдал, сэтгэл зүйд нөлөөлөх хүчин зүйл болдог. Тиймээс тухайн өргийг тухайн өдөрт нь л үлдээхийг хичээдэг. Дараагийн өрөгтөө нөлөөлөхгүй байлгахын тулд тогтвортой байлгах хэрэгтэй. Миний хувьд үүнийг яаж гүйцэлдүүлдэг вэ гэхээр дэглэмд ороод явдаг. Өдөр бүр хийдэг зүйл маань давтамжтай болно гэсэн үг. Хэдэн цагт босох уу? Босоод цайндаа ороод өргөө хэдэн цаг бэлдэх үү, өргийн дараа амарна гээд. Өргөө бэлдэх гэж 1-2 цаг болдог. Өглөө нь бэлдээд хэсэг амраад буцаад өрөгтөө орно. Тоглоод дууссан гээд шууд хаяж чадахгүй шүү дээ. Ямар алдаа гаргасан, ямар боломж байсан бэ?

     Өргийн хугацаанд бодож байсан хувилбарууд маань зөв байсан уу гээд тухайн өрөгтөө анализ хийнэ. Энэ нь 1 цаг орчим болдог. Үүний дараа амардаг. Мэдээж агаарт алхах хэрэгтэй. Толгой тархиа сэргээнэ. Дээр нь хэт их ийш тийшээ анхаарлаа сарниулж болохгүй. Гэхдээ бас өөр зүйл руу анхаарлаа хандуулж байж тархиа амраах чухал юм шиг санагддаг. Би өмнө нь ном унших дуртай байсан. Одоо кино үзэж байгаа. Кино үзэх дуртай болсон. 10 өдөр ийм л хэмнэлтэй, цагийн хуваарьтай явдаг.

–Сошиал хэр үздэг вэ. Саяны тэмцээний үеэр сошиалд орсон уу?

Би ганцаараа тэмцээнд явж байгаа. Мэдээж интернэтэд орно. Гэхдээ сая нэг их орохгүй байхыг хичээсэн. Эхний өргөөсөө хожиж эхэлсэн. Тэгээд Б.Мөнгөнтуул тэргүүлээд эхэллээ гэсэн мэдээ оронгуут олон хүн урам өгч, дэмжиж байгаа нь харагдсан. Гэхдээ дарамт ирэх гээд байгаа юм шиг санагдсан. Эхнээсээ хожсон гээд хүмүүс харах вий гээд нэг их орохгүй байсан. Гэр бүл болон дасгалжуулагчтайгаа харьцах гэж мессенжерт орж байсан.

–Дараагийн оролцох сүүлийн Гранпри тэмцээн нь хаана болох вэ? Тэмцээндээ хэрхэн бэлдэж байна. Өрөгтөө бэлддэг гээд та сая ярилаа шүү дээ. Хэрхэн яаж бэлддэг нь сонирхолтой санагдаж байна.

Миний оролцох дараагийн цуврал тэмцээн Энэтхэг улсад болно. Энэ бол сүүлийн цуврал. Нийт цуврал тэмцээний 5 дахь нь. Энэтхэгийн цуврал тэмцээний дараа тавдугаар сард Австрид болно. Ингээд Гранпри цуврал тэмцээн дуусна. Энэтхэгийн Гранприд 10 тамирчин өрсөлдөнө. Хэн хэн оролцох нь мэдэгдчихсэн. Оноолт нь мөн гарчихсан. Миний хувьд хэн гэдэг тамирчинтай хэд дэх өрөгт цагаанаар уу хараар тоглох уу гэдэг нь мэдэгдчихсэн. Яаж өрөг болон тамирчнаа судалж мэддэг вэ гэхээр шатрын хоёр том программ байдаг. Оросын “Chess Assistant”, Германы “Chessbas программ. Энэ хоёр программд олон улсад тоглосон бүх хүмүүсийн өрөг бааз болоод орчихдог.

    Тэндээс өрсөлдөгч тамирчдынхаа өргийг шүүж олоод судалдаг. Хийдэг гарааг нь өөрийнхөө гараатай уялдуулна. Өөрийнхөө гараагаар тоглох уу, тэр хүнд зориулж шинэчлээд, тухайн хүний үзүүлэлт муутай гарааг сонгож тоглох уу гэдэг тактикаа боловсруулдаг. Ингэж өрсөлдөгчийнхөө гарааг судална шүү дээ. Дээр нь нэмээд тэр хүн яаж тоглодог вэ, төгсгөлдөө хэрхэн тоглодог вэ гэхчлэн сул талыг нь хайдаг. Үүн дээрээ үндэслэж мэдээлэлтэй болоод, тоглолтын үеэр түүндээ дөрөөлж шийдвэрээ гаргадаг. Зөвхөн шатар биш, өрсөлдөгчийнхөө сэтгэл зүйг судална гэсэн үг. Тухайн хүнд аль болох эвгүй байдал үүсгэх хувилбаруудыг сонгож явна.

Эдгээрийг би ганцаараа хийхэд хүндрэлтэй. Намайг их мастер Д.Гүндаваа 2018 оноос хойш дасгалжуулж байгаа. Дасгалжуулагч маань миний өрсөлдөгчийг судалж өгдөг. Ямар гараагаар тоглох уу, чи ингэж тоглоно шүү гэж зөвлөдөг.

Үүнээс гадна ур чадвараа сайжруулахад анхаардаг. Өрсөлдөгч маань мөн намайг мэдэж байгаа шүү дээ. Тиймээс миний гараан дээр дөрөөлнө. Тэр хүн урд нь надтай тоглож байгаагүй ч гэсэн судална.

Шатарт хэдэн мянган гараа байдаг. Тэр бүрт маш олон хувилбар бий. Ерөнхийдөө мэдэж байгаа. Гэхдээ нүүдэл, нүүдлээр зарим хувилбараа мартах тохиолдол бий. Үүнийгээ сэргээж үзнэ. Шатрын бэлтгэл иймэрхүү байдлаар явдаг.

–Та Дэлхийн чансааны топ-100 шатарчидтай ихэнхтэй нь тоглосон гэсэн. Тэгэхээр хэн нь ямар тактикаар тоглодог вэ гэдэг арга барилыг нь сайн мэдэх үү?

Тийм. Ер нь мэдэж байгаа. Жишээлбэл “Монакогийн гранпри” тэмцээнд манай эхний өрсөлдөгч Александра Костеньюк миний таамаглаагүй хувилбарыг сонгоод гараан дээрээ нүүчихсэн. Тэр нь хараас тэнцүүвтэр байдалд орчхож байгаа. Хүүний бүтэц нь адилхан, тэнцүү байна л гэсэн үг. Би хэзээ ч тэр гараагаар надтай тоглоно гэж бодоогүй. Гэтэл яагаад тэр хүн уг хувилбарыг сонгосон бэ гэхээр би тайван, байрлалын тоглолтод нэг их сайн биш. Тэр хүн урд нь иймэрхүү байрлалаар аажил аажмаар сайжруулсаар байгаад хожиж байсан. Дүгнэлт нь тайван байрлалд тавиад аажмаар сайжирсаар байгаад хожих боломжтой гэж бодоод тийм гараагаар сонгосон байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр өрсөлдөгч нараас маань бас гэнэтийн гэнэтийн хувилбарууд их ирдэг.

–Яг өрсөлдөгч тамирчинтай тоглохын өмнө сэтгэл зүйгээ хэрхэн бэлддэг вэ? Өөрөөс тань чансаа өндөр, Дэлхийн аварга тамирчин гэхэд яаж хүлээж авч, сэтгэлээ бэлддэг юм бол?

Саяны тэмцээнд сэтгэлийн бэлтгэлтэй байсан. Ерөөсөө л өрөг бүр маань хүнд байна, өрөг маань хэзээ ч амархан дуусахгүй, дуусан дуустлаа төгсгөл хүртлээ 5-6 цаг тоглоно гэсэн бэлтгэлтэй байсан учраас тэр нь надад амар байсан. Алалцаад л дуусъя гээд.

Нөгөө талаар би өмнө нь хэлсэн шүү дээ. Тойргийн системд хэн ч тэнцээ голдоггүй. Миний хувьд ч хүчтэй өрсөлдөгчид учраас тэнцээ голохгүй. Ингэхээр сэтгэл санааны талаас дарамт бага болдог. Тэнцүү байрлаас хожил руу дөхөх хүнд байдаг л даа. Зөвхөн хожил хэрэгтэй үед тэнцүү тоглолт хэцүү байдаг. Хамаг юмаа муутгаад, золиос гаргаад, эрсдэл хийгээд явах уу? Эсвэл урсгалаараа явж байгаад айлыг алдахыг хүлээх үү? Өндөр чансаатай тамирчдыг тэр бүр алдахыг нь хүлээх гэдэг хэцүү. Миний хувьд тэнцээд алдах юм байхгүй учраас тайван байхыг хичээсэн. Мэдээж өрсөлдөгчийнхөө талаар бодож байгаа ч илүү юм бодохгүй, өрөг маань яах вэ гэж анхаарахгүй, байрлалаараа тоглоё гэж бодсон.

–Чансаа өндөртэй шатарчид тэмцээн дууссаны дараа хоорондоо тоглолтынхоо талаар хэр ярьдаг юм бол. Эсвэл юу ч ярьдаггүй юу?

Бид тэмцээний хаалтын үеэр ярилцаж байгаа. Гэхдээ зөвлөгөө өгч биш л дээ. Зүгээр тоглосон өргийнхөө талаар ч юм уу ярьдаг. Сая Казахстаны их мастер өргийнхөө талаар ярьсан. Өөрийнх нь бэлдсэн гараа байсан. Миний үзээгүй хувилбар таарсан байхгүй юу. Би гараан дээрээ бодож байгаад, сэлгээгээр нүүсэн. Гэтэл Казахстаны тамирчин “Би яг энэ гарааг таны өмнө бэлдчихсэн байсан. Цаашаа ч үргэлжлэх хувилбаруудыг анализ хийгээд мэдчихсэн. Гэтэл та өрөг дээрээ сэлгээ хийчихсэн. Би анализ хийхдээ яагаад сэлгээг бодоогүй юм бэ гэж бодсон” гэнэ ээ. Тэгсэн миний сэлгээ муу нүүдэл байсан байна лээ. Тэгээд яг тоглож дууссаныхаа дараа бид хоёр өргөө үзлээ. Айл шууд довтолж тоглох боломжтой байсан юм билээ. Гэхдээ тэрийг айл ч хараагүй, би ч анзаараагүй. Тэр талаараа болон өмнө нь таарч тоглосон талаараа бид хоёр ярилцсан.

–Сүүлийн 23 жил Монголдоо нэгт, 17 жил Дэлхийн чансааны 100-д багтаж байгаа шилдэг шатарчны хувьд шатрын спортыг юутай зүйрлэдэг вэ?

Хүн бүхэн шатрыг шинжлэх ухаан, спорт, урлаг гэж хэлдэг. Миний хувьд шатар бол жижгэрүүлсэн амьдрал. Шатраас авсан ур чадвар амьдрал дээр маш их хэрэг болдог. Бид өрөг тоглохдоо ганцхан хувилбар хараад, шийдвэр гаргадаггүй. Маш олон горилогч нүүдлүүдийг хардаг. Ийм ийм боломжит нүүдэл байна гэж харна. Тэр болгоныг өөрийнхөө талаас харахгүй шүү дээ. Өрсөлдөгч маань миний өөдөөс ямар нүүдэл хийх вэ, ямар хувилбар ирэх вэ гэж мөн боддог. Ерөнхийдөө бут, бургас шиг юм бодож, тэндээс шийдвэрүүдээ гаргадаг. Энэ нь амьдрал дээр ч маш их хэрэг болдог.

    Эцэг эхчүүд хүүхдээ шатраар хичээллүүлэхдээ ихэнхдээ “Сууж сургамаар байна. Логик сэтгэлгээтэй болгомоор байна” гэдэг. Гэхдээ шатар хүүхдийн бодох процессыг цэгцтэй болгодог. Жаахан хүүхэд зөвхөн би, би гэсэн төлөвтэй байдаг шүү дээ. Гэвч өөрөөс нь хамаарахгүй өчнөөн хүчин зүйлс байдгийг ойлгодог. Тэр нь өрсөлдөгчийнх нь нүүдлүүд гэсэн үг шүү дээ. Энэ бүх хүчин зүйлсийг хүлээн зөвшөөрдөг. Алдах тохиолдол байна, алдсан ч цаашаа боломжууд бий. Алдсан гээд сэтгэлээр унахгүй, цаашаа боломж гардаг шүү гэдгийг мэдэж авдаг. Ер нь амьдралд тохиолддог бүх зүйлийн жижгэрүүлсэн хувилбар. Шатрын спорт үр өгөөжтэй. Заавал тамирчин болохгүй ч гэсэн ялангуяа бага насны хүүхдүүд шатрын спортоор хичээллээд хүмүүжил, үр өгөөжийг нь авах, сурах хэрэгтэй гэж боддог.

–Та хэд хүртлээ шатар тоглох вэ. Өөрийнхөө карьерыг хэрхэн харж байна вэ. Монголд шатрын спортыг дэмжих дэмжлэг хэр байгаа талаар мэргэжлийн тамирчны хувьд та юу гэж боддог вэ. Шатрын спортын тамирчдаа дэмжиж чаддаг уу?

Би хувьдаа шатрын спортын дэмжлэг маш бага гэж боддог. Шатрын үндэсний шигшээ баг 2020 онд байгуулагдсан. Энэ бол нөлөө өгч байгаа. Би мэргэжлийн тамирчин. Мэргэжлийн тамирчин яадаг вэ гэхээр бид өөр ажил хийдэггүй. Зөвхөн тамирчны хувиар өдөр тутамдаа бэлтгэл, сургуулилалтаа хийнэ, тэмцээнд оролцдог. Бидэнд санхүүгийн асуудал их тулгардаг. Үндэсний шигшээ баг байснаараа жилд бидний 3-4 тэмцээний зардлыг цаанаас буюу улсын төсвөөс гаргадаг. Энэ бол маш их дэм болж байгаа.

Гэхдээ мэргэжлийн тамирчин хүн жилдээ 3-4 тэмцээнд орно гэдэг маш хангалтгүй. Бусад тэмцээнд яаж оролцох вэ гэдэг асуудал үүсдэг. Сүүлийн хэдэн жилд би цалингийн зээл авах, цалингаа цуглуулах зэргээр тэмцээнд оролцож ирсэн. Эдгээр асуудлаас болоод, би 2023 онд шатар тоглохоо болих уу, клуб байгуулаад хүүхдүүд дасгалжуулаад, байнгын орлоготой болох уу гэж бодсон.

Гэтэл Гранпри тэмцээнд шалгарсан учраас дахиад хэдэн жилдээ тоглоё гээд бодчихсон яваа. Хэдэн жил тоглох вэ гэж асууж байна. Их хэцүү байдаг. Би өөрөө тогломоор байгаа. Шатрын спортод дуртай. Тэмцээнд орох, ясны тамирчин байх нь надад таалагддаг. Гэтэл тэмцээнд орохын тулд гэр бүлийнхээ санхүүг зөвхөн өөртөө, тэмцээндээ зарцуулна гэдэг хэцүү байдаг. Би гурван хүүхэдтэй, хариуцлагатай хүн шүү дээ. Хүндрэлтэй байдаг учраас тамирчин байхаа болих уу гэсэн асуулт гарч ирээд л байгаа. Хэд хүртлээ тоглохоо яг хэлж мэдэхгүй байна (инээв).

–Оюуны спортыг дэмжих нь бага байдаг. Бараг байхгүй гэж хэлж болохоор байдаг. Оюуны спортоор Дэлхийд өрсөлдөж, Монголынхоо нэрийг дуудуулна, мандуулна гэдэг амар зүйл биш шүү дээ.

Шатрын спортод хамгийн өндөр цол нь их мастер. Дэлхийд шатрыг тэрбум гаруй хүн тоглодог. Тэдгээрээс их мастер цол хүртсэн 2000-3000 хүн бий. Жүдо, чөлөөт бөх, буудлага зэрэг спорт Ази тив, Дэлхийгээс медаль авсан тохиолдолд улсаас сар бүр мөнгөн тэтгэмж олгодог шүү дээ.

Шатраар Ази тив маш хүчтэй. Хятад, Энэтхэг, Казахстан гээд, одоо ОХУ-ын шатарчид их хүч түрж орж ирж байгаа. Шатрын Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс 2019 онд их мастер Т.Мөнхзул хүрэл медаль авч байсан. Энэ бол Монголын шатрын спортын түүхэнд хамгийн анхны Ази тивээс авсан медаль. Тэгэхэд манай Т.Мөнхзулд ямар ч урамшуулал олгоогүй. Нэг удаагийн урамшуулал гэж өгдөг. Гэхдээ шатар олимпын бус спорт гэдгээрээ сарын болон нэг удаагийн урамшуулал байдаггүй. Хүмүүс ч мэдээгүй, тэгээд л өнгөрсөн.

     Би 2023 онд мөн Ази тивээс хүрэл медаль авсан. Монголын шатрын спортын түүхэн дэх хоёр дахь медаль. Миний хувьд энэ бол маш том амжилт. Яагаад гэвэл олон жил шатрын спортоор хичээллэж байхдаа Ази тивээс медаль авна гэсэн зорилго олон тавьж байсан. Мэдээж амаргүй, боломж гарч ирсэн ч явсаар байгаад 2023 онд авсан. Бидний хувьд урам хугардаг. Энэ нь нөгөө талаар шатрын спортоор хичээллэж байгаа хүүхэд, залууст шатартай амьдралаа холбох уу, өөр зүйл рүү шилжих үү гэдэг сонголтод хүргэж байгаа юм. Хэчнээн амжилт гаргасан ч гэсэн амьдралын баталгаа өгөхөд хүнд юм байна. “Цаашаа тоглохоо больё” гээд шатраа орхиж буй олон хүүхэд байна. Тэр хүүхдүүдийн өмнө шатрыг сонгоход хүргэх жишээ байхгүй байна шүү дээ.

     Спортоор хичээллээд амжилт гаргасан ч гэсэн ямар ч урамшуулал, дэмжлэг, урам зориг өгөх зүйл байхгүй. Энэ бол нөгөө талаар маш их эмгэнэлтэй зүйл л дээ. Шатар бол спортуудын ноён оргил гэж би боддог. Энэ спортоор Дэлхийд өрсөлдөөд, улсынхаа нэрийг гаргаад, Монголын ард түмэн ямар оюунлаг, потенциалтай хүмүүс вэ гэдгийг харуулж чадахаар хүмүүс маань өөр салбар луу ороод, шатраа орхиж байна гэдэг нь маш харамсалтай. Шатрын хөгжил маань бага багаар хойшлоод л байна гэсэн үг.