Монгол Улсын ардын багш, МУГЖ Л.Чаминчулуунтай ярилцлаа.

———————————————————

-Яриагаа таны аав, ээжийн тухай дурсамжаас эхэлье гэж бодсон юм. Аав, ээжийнхээ талаарх гэгээн дурсамжаас хуваалцвал?

-Дэлхий дээр хэнийг ч орлож чадахгүй хүмүүс аав, ээж л байдаг. Би нэрнийхээ өмнө байгаа Лувсангомбо гэдэг овгийг газар гудайлгачихгүй юмсан, муу зүйл дээр бичүүлчихгүй юмсан, муугаар дуудуулчихгүй юмсан гэж хичээж явдаг. Миний нэрний өмнө байгаа энэ ганц үсгийг би л хайрлана, өөр хэн ч хайрлахгүй. Миний аав их мундаг хүн байлаа. Соёлын яаманд сайдын референт, Уран бүтээлийн хэлтсийн дарга хийж явсан хүн. Намайг урлагийн хүн болох сэтгэл зүйн бэлтгэлийг аав минь миний зүрхэнд хадаж өгсөн. Миний аав их нямбай, дөлгөөн, хүний төлөө гэсэн сэтгэлтэй явснаараа Соёлын яаманд их алдартай хүн байсан. МУСТА хэмээх цол хүртсэн анхны тавхан хүний нэг нь миний аав байлаа.

Миний ижий О.Алтангэрэл гарын дүйтэй, уран хүн байсан. Ижийд минь эсгүүрчин, загвар зохион бүтээгч, оёдолчин гээд хийгээгүй ажил байхгүй дээ. Ээж минь их хайлган, гэхдээ аавыг бодвол зарчимч, хатуу хүн байсан. Аав минь их зөөлөн. Намайг их эрхлүүлдэг, дураар минь байлгадаг байсан бол миний ижий тийм байгаагүй. Сэтгэлийн хат, хатуужилтай байх ухааныг ээж минь надад өгсөн гэж боддог юм. Намайг ханьтайгаа гэрлэсний дараахан ээж минь надад “Чи өөрийгөө сохор, дүлий, хэлгүй гэж бодож байгаарай. Тэвчээртэй хүн ханьтай явдаг юм. Өршөөнө, уучилна гэдэг сайхан шүү гэж бодож амьдралаа урагшлуулах хэрэгтэй. Юм болгоныг өөнтөглөөд бодоод байвал хань чинь чиний хажууд тэсэхэд бэрх болно. Тийм учраас чи элдвийн юм сонссон ч сонсоогүй юм шиг, харсан ч хараагүй юм шиг, хэлэх үгээ залгиж, юуг яаж хэлэх вэ гэдгээ ухаарч яваарай” гэж хэлж байсан нь санаанаас гардаггүй юм.

Миний хань Лувсандоржийн Баярмагнай маш сайхан хүн. Намайг алдаа, оноотой минь хамтад нь хайрлаж, уучилж өршөөж, урлагийн хэцүү, дарамттай бөгөөд төвөгтэй бас гэгээлэг ажлыг сэтгэл зүрхээрээ дэмжиж явсан даа. Хорвоод над шиг сайн ханьтай хүн байдаг болов уу гэж боддог юм. Би дэлхийг хоёр тойрсон ч ижий, аав, хань ижил шиг минь хүн надад дахиад заяахгүй. Би хоёр сайхан хүүтэй. Миний том хүүг Б.Чулуунбаатар, бага хүүг Б.Баярбаатар гэдэг. Том хүү маань япон хэлний орчуулагч, Монгол-Японы хамтарсан компанид орчуулагчаар ажилладаг. Бага хүү маань хуульч мэргэжилтэй, улс төрийн ажилтан. Энэ хүмүүс л миний өдий зэрэгтэй, сайн сайхан, юугаар ч дутахгүй ажил үүргээ гүйцэтгэх, өөрийнхөө хүссэн зүйлийг хийхэд минь маш их сэтгэлийн дэм болж явсан юм шүү. Хэзээ ч мартахгүй.

-“Аав маань намайг Хөгжим бүжгийн сургуулийн шанзны ангид оруулсан. Гэхдээ хүний хүсэл гэдэг барьж болдоггүй хэцүү юм билээ” гэж Та нэгэнтээ дурдсан байдаг?

-Аавыгаа дагаж явж урлагт дуртай болсны буянаар би Хөгжим бүжгийн дунд сургуулийн шанзны ангид суралцаж төгссөн. Манай ангиас долоон гавьяат төрөн гарсан. МУАЖ, морин хуурч Ц.Батчулуун, Улсын ардын дуу бүжгийн чуулгын уран сайхны удирдаач А.Цэдэн-Иш гээд тоочоод байвал олон хүн бий. Урлагийг гэсэн чин үнэн сэтгэлийг багаасаа бид бие биедээ хайрлаж явсан учраас манай ангиас тийм олон гавьяат төрсөн юм болов уу гэж боддог. Би хэдий шанзны ангийг төгссөн ч жүжигчин болох хүсэлдээ хөтлөгдөөд шанзаа орхиж, драмын театрт үйлчлэгч цэвэрлэгчээр ажиллаж эхэлсэн. Тэр үедээ би ханьтайгаа учирсан. Тухайн үед надад ЗХУ-д сурах нандин завшаан тохиолдож байлаа. Үүнийг аавынхаа нөмөр нөөлөг байсан байх гэж боддог юм. Би 1975 онд сургуульдаа яваад 1980 онд төгсөж, онц дүнтэй магистрын дипломоо өвөртлөн эх орондоо ирж байлаа. Ирэнгүүтээ МУБИС-ийн Кино, драмын ангид багшилсан. Мөн “Монгол кино” үйлдвэр, УдЭТ, Армийн театр, хошин урлагийн театрт ажиллаж байлаа. 1994 оноос өнөөдрийг хүртэл СУИС-д Ярих урлагийн тэнхимийн багшаар 45 дахь жилдээ ажиллаж байна. Энэ хугацаанд 19 анги төгсгөсөн байна. Одоо 20 дахь анги дээрээ ажиллаж байгаа. Шавь нараас маань өнөөг хүртэл 14 гавьяат төрлөө. Багш хүнд шавиараа бахархах шиг том бахархал байхгүй шүү дээ. Монголын үзэгч түмэн намайг хайрлаж, хүндэлж, алга ташилтаар мялааж, тайзны бүтээлийг хийхэд эрч хүч, ухаан, энэрэл хайрыг бэлэглэснийг хэзээ ч мартаж болохгүй. Чаминчулуун үзэгчгүйгээр хэн ч биш.

-Та өнөөдрийг хүртэл хэчнээн тайз, дэлгэцийн уран бүтээлд дүрээ мөнхөлсөн бэ?

-Нэрлэх юм бол тоймгүй олон бий. Залуу үедээ хамт олонтойгоо нийлж кинонд их явж байлаа. Орчин үед кино урлаг хөгжөөд бидний хийсэн бүтээл тэр бүр дэлгэцээр гарахгүй байдагт эмзэглэж явдаг ч сэтгэл зүрхэндээ үргэлж хадгалж явдаг. УДЭТ-ын тайзан дээр гол болон туслах дүрийг нэлээд бүтээсэн. Хошин урлагт Б.Батзаяа, Д.Жагдаг, Б.Туяа, Д.Сосорбарам, Д.Батсүх бид хэд нийлээд зах зээлийн үед мандаж явлаа. Ард түмний хүсэн хүлээж байсан инээдийг бид хамтдаа бэлэглэж явсан юм. Энэ бол түүхэн бахархал. Би инээдэггүй хүнээс айдаг юм. Инээмсэглэл хүнд үргэлж аз жаргал бэлэглэж байдаг. Хүнд инээд бэлэглэдэг хүн өөрөө инээх нь ховор. Тэд хүнд гэрэл гэгээ, инээд хөөрийг яаж бэлэглэх вэ хэмээн бодож үргэлж тархи нь гашилж явдаг. Өөрөө ч инээх завгүй, хүнд инээд бэлэглэхийн төлөө зүтгэж явдаг хүмүүсийг хошин урлагийн уран бүтээлчид гэдэг. Би хошин урлагийн жүжигчдээр маш их бахархдаг. Хошин урлагийн уран бүтээлчид маш их авьяас чадвартай, төгс төгөлдөр хүмүүс байдаг. Учир юу вэ гэвэл ямар ч дүрд хувирч чаддаг. Харин уянгын бөгөөд драмын жүжигчид тэр болгон хошин урлагийн жүжигчдийн хийдгийг хийж дөнгөх тал дээр доголдолтой гэж би хувьдаа боддог.

Уран бүтээлчид гэдэг өглөгийн эзэд. Хүнд юм өгч сураагүй хүн амьдралаас юу ч сураагүй л байдаг. Хүн рүү хараад сайхан инээх, хүнтэй зөв сайхан мэндлэхэд тэр бол өглөг. Эдэд биш, сэтгэлд байдаг. Өглөгийг битгий тасал. Өртэй юм шиг өгч сур. Ер нь ч тэгээд авахаасаа өгөх нь өлзийтэй гэж ярьдаг юм. Энэ бол амьдралын бичигдээгүй хууль. Ээж минь надад “Хэнд ч битгий муу сана. Муу санаад, муу хэлээд, атаархаад байгаа хүмүүстэй яг тэнцэх хэмжээнд тэр хүнд сайн бай. Тэр хүнийг хайрла. Хүндэл. Тэр чамд муу зүйл хийж байж болох ч цаана нь сайн хүн, сайхан чанарууд байгаа. Түүнийг л олоод харчих. Тэр хүнд муу санаж болохгүй. дандаа сайныг хүс” гэж хэлсэн. Түүнээс хойш би үүнийг л зөв зам гэж боддог болсон.

-Та эерэг, эсрэг дүрд хувирч их тоглодог. Ингэх хэцүү юү?

-Уншлагын хувьд эерэг дүрд нэлээд бүтээл хийсэн. Тайз болон дэлгэцийн уран бүтээлд эсрэг дүр бас олныг бүтээсэн. Сөрөг дүрийг гадна талаас нь харахад эмзэглэмээр, хатуу боловч үүний цаана зүрхэнд нь хайр гэрэлтэж байдаг. Ямар ч муу хүнд сайн тал байдаг. Гэгээтэй бүхэн зүрх сэтгэл, тархинд оршдог, үгээр амилдаг юм даа.

-Та бодит амьдрал дээр хэр наргианч хүн бэ?

-Би хүнд гэгээлэг ирээдүйг бэлэглэх үгийн судлал дээр их ажилладаг. Монгол ардын аман зохиолд буй сургамжтай, ухааруулах, хүмүүжүүлэх үгсийг хошин аясаар хүнд хүргэхийн төлөө ухаанаа уралдуулж явдаг. Хамгийн гол нь, дөрөвдүгээр сарын 1-ний өдрийг инээдгүйгээр өнгөрөөж болохгүй гэдэг зорилгыг би өөртөө тавьдаг юм.

-Багш хүн шавь нараараа бахархах нь зайлшгүй. Шавь нарынхаа талаар товчхон яривал?

-Шавь нарын минь дундаас төрөн гарсан гавьяат шавь нар надад олон бий. УДЭТ-ын Д.Цэрэнсамбуу, дорноговийн “Саран хөхөө” театрын найруулагч Н.Пүрэвдорж, МУГЖ С.Лхагвасүрэн, Б.Нармандах, Ц.Төмөрхуяг нарыг, залуу үеэс С.Болд-Эрдэнэ, Г.Эрдэнэбилэг, Д.Ганцэцэг нар байна. Хамгийн сүүлд МУГЖ болсон Д.Баттөмөр мөн миний шавь. СУИС-ийн жүжигчний ангийн гуравдугаар курсын оюутнуудад тайзнаас ярих урлагийн хичээл зааж явна. 20 шавьтайгаа үзэлцэж байна. Тэд маань ирэх жил төгсөнө. Бие хаа эрүүл байвал дахин нэг анги төгсгөчих юмсан гэсэн бодол миний сэтгэл зүрхэнд хадгалаастай явна. Хүний төлөө, хүний амьдралын чиглэлийн төлөө зүрх, оюун, сэтгэлээ зориулж явах шиг жаргал байхгүй. Би мөнгөтэй баян хүн биш. Компанийн захирал биш. Би жирийн нэг жүжигчин, багш. Миний хамгийн том баялаг бол миний шавь нар, Монголын үзэгчид.

-Шог хошигнолын цаана гүн гүнзгий үнэн байдаг гэж Та хэллээ?

-Үнэн. Хошигнол гэдэг үнэнийг далдалдаг хэдий ч ухаарал нь цаанаа байдаг. Инээдэм нэгдүгээрт, хүнийг ухааруулдаг. Хоёрдугаарт, хүмүүжүүлдэг. Гуравдугаарт, хүн инээснээрээ эрүүлждэг. Энд бараан зүйл байхгүй байгаа биз. Алдаа, оноотой зүйлийг хараад тухайн хүн инээж байгаа боловч өөр дээрээ тусгаад бодохоор “Энэ чинь намайг хэлээд байна уу даа. Ингэж болохгүй юм байна шүү” гэдэг хүмүүжил, сургаал хошин урлагийн бүтээл дотор болоод үгийн увдис дотор нуугдаж байдаг.

-Монголчуудыг хошин шогийн мэдрэмжтэй ард түмэн гэж ярьдаг. Гэтэл гадныхан монголчуудыг инээдэггүй гэж дүгнэсэн байдаг. Саяхан хүүхдүүд өдөрт дунджаар 200 удаа инээмсэглэдэг бол эмэгтэйчүүд 62, эрэгтэйчүүд ердөө найман удаа инээмсэглэдэг гэсэн судалгаа гарсан байна лээ. Үүний шалтгаан нийгэмдээ байна уу, хүндээ байна уу?

-Нийгэм бухимдалтай байгаа ч хувь хүн өөрөө хүний хувьд гэгээлэг байх ёстой. Хүний амьдралд янз бүрийн зовлон, шаналал тохиодог. Гэхдээ өөрөө өөрийгөө хайрлаад, гэгээлэг байлгаж урагш алхах нь хувь хүнээс өөрөөс нь шалтгаалдаг. Өөрийгөө, гэр бүлээ, үр хүүхдээ, орчин тойрныхоо хүн бүрийг хайрла. Зарим хүн хүсээд хүсээд инээж чаддаггүй. Уйлмаар байсан ч инээ. Сөхрөөд унамаар байсан ч инээгээд хүчтэй гэгч нь хөл дээрээ бос. Сэтгэлээ гэгээлэг байлгах тусам бүх зүйл аз жаргалтай болдог. Сэтгэлийнхээ зовлонг инээдээр тайлах ухаан хүн болгонд бий.

-Орчин үеийн хошин урлаг ямар чиг хандлага руу явж байна гэж та харж байна вэ?

-Хошин урлагийн нэг хэсэг болж нэлээн урагшаа давшиж явсан үе надад бий. Ард түмний хошин урлагт хандах хандлага зарим нэг талаараа хазайчих гээд байгаа юм уу даа гэж бодогддог боловч хошин урлагийнхан байр сууриа алдахгүй байхын төлөө тэмцээд л байгаа. Харин үгийн судалгаа болон инээдмийн, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй урагшаа давших судалгаанууд дээрээ бид нарийвчилж ажиллах хэрэгтэй юм болов уу гэж бодож байна. дандаа шинэ, шинэлэг зүйл сэтгэж байх хэрэгтэй.

-Ер нь хошин шогийн уран бүтээлд ёс зүй, хэтрүүлэл хоёрын заагийг яаж зөв барих ёстой вэ?

-Хошин урлаг гэдэг бол ёс зүйн заагийг эергээр хошигнож ард түмний сэтгэлд хүргэдгээрээ онцлогтой. Хошин урлагийн жүжигчид эсрэг зүйлийг эерэг болгоход ухаанаа өгчихсөн улс байдаг. Энэ зааг бол байнга байна. Бүр давхцаж байдаг. Тэр битгий хэл шөргөөцөлддөг. Үүнийг гангцхүү инээд л ялдаг.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Ө.Анхзаяа