Time.mn саит энэ удаагийн ярилцлагын буландаа Улсын нэгдүгээр төв эмнэлгийн Гастроэнтрологийн эмч, анагаах ухааны доктор Х.Аюушийг урьж оролцууллаа. Манай улс хорт хавдраар Дэлхийд тэргүүлдэг. Нас барсан, шинээр оношлогдож байгаа өвчтөний тоо нэмэгдсээр буй энэ цаг үед элэг, ходоодны хавдар үүсгэгч гол хүчин зүйл, үүнээс хэрхэн сэргийлэх зөвлөмжийг та бүхэнд хүргэж байна. Анхаарлаа хандуулна уу!

–Монголчууд ходоод, элэгний хавдраар өвчлөх нь элбэг байна. Элэг, ходоодны хавдар үүсгэгч хүчин зүйл юу вэ?

Ходоод, элэг гээд дотрын хоёр тусдаа эрхтэн бий. Ходоодны хавдрыг үүсгэгч гол хүчин зүйл нь хеликобактери. Энэ бол маш олон судалгаагаар батлагдсан. Түүх яривал, 1984 онд хеликобактерийг анх ургуулсан бол 10 жилийн дараа буюу 1994 онд хавдар үүсгэдэг бактер мөн гэдгийг ДЭМБ баталсан. Ходоодны хеликобактери хүнээс хүнд дамжина. Хөгжиж буй орнуудад зөөврийн усаар дамждаг. Хоёрдугаарт, гэр бүлийн аль нэг гишүүн хеликобактеритэй бол бусдадаа халдварлана. Мөн нийтийн буюу цайны газар ороод халбага, сэрээ, хоолоо дундаа хэрэглэхэд хеликобактери дамждаг. Тиймээс иргэд цайны газар хоол идэхдээ нэг удаагийн халбага, сэрээ хэрэглэх хэрэгтэй. Гэр бүлийн аль нэг гишүүн хеликобактеритэй бол бүгдээрээ шинжилгээ өгч, эмчлүүлэх хэрэгтэй.

–Хеликобактерийн шинжилгээг хэрхэн авдаг вэ?

Хеликобактерийн шинжилгээг цус, өтгөн, амьсгал, эдийн гэсэн 4 шинжилгээний аль нэгээр оношилдог. Дэлхий даяар ийм 4 аргаар шинжилгээ авдаг. Хүмүүс ихэвчлэн цусаар шинжилгээ өгөх хандлагатай байдаг. Өмнө нь хеликобактерийн эмчилгээ хийлгээгүй хүн ганц удаа цусны шинжилгээ өгч болно. Учир нь хеликобактерийн эмчилгээ хийлгэсний дараа цусан дахь бактерийн эсрэг концентрац 3-4 жил өндөр байдаг. Тэгэхээр эмчилгээний дараа цусаар хеликобактерийн шинжилгээ өгөх нь дутмаг ойлголт. Харин эмчилгээний дараах шинжилгээг өтгөн эсвэл амьсгалын сорилоор өгөх нь хялбар.

Мөн хеликобактерийн шинжилгээ өгөх тодорхой хугацаа гэж бий. Ходоодны ямар ч эм уугаагүй байхдаа шинжилгээ өгөх хэрэгтэй. Ялангуяа нольпаза, омепрозол, денол, тригел гэх зэрэг эм уугаагүй байхдаа шинжилгээ өгвөл сайн. Хүмүүс “Цээж хорсоод байна” гээд дур мэдэн эм уудаг. Ингэж эм ууж байгаад, хеликобактерийн шинжилгээ өгдөг. Энэ нь маш буруу. Хэрвээ эм ууж эхэлсэн бол зогсоогоод, 1-2 сар өнгөрсний дараа шинжилгээ өгвөл хариу нь зөв гарна.

–Тэгвэл хеликобактерийн эсрэг ямар эмчилгээ хийдгийг тайлбарлаж өгөөч?

Монгол Улсад хеликобактерийн гол эмч нь кларитромицин гэж антибиотик байдаг. Энэ антибиотикт хүн амын 15-аас дээш хувь нь тэсвэртэй болсон орнууд дөрвөлсөн эм гэх 4 эм уудаг. Нэгдүгээр эгнээний дөрвөлсөн эмийг 15 хувиас дээш тэсвэржсэн өвчтөнд уулгадаг. Гэтэл манай улсын иргэдэд кларитромицин эмийн тэсвэржилт 30 хувь байдаг. Тэгэхээр бид дөрвөлсөн эмчилгээнд орно. Бид шат дараалсан арга хэмжээ авч байгаа. Нэг, хоёрдугаар шатлал, дүүрэг, өрх, аймгийн эмч нарт “Үүнээс хойш гурвалсан эмчилгээ хийхгүй. Дөрвөлсөн эмчилгээ хийнэ шүү” гэдгийг манай УНТЭ болон ЭМЯ-наас гаргасан эмчилгээний удирдамжид тусгаж өгсөн. Ард иргэд ч гэсэн хеликобактерийн эсрэг дөрвөлсөн эмийн эмчилгээ хийлгэх нь гэдгээ мэдээд авах нь зөв.

Ерөнхийдөө ходоодны хавдраас сэргийлэхийн тулд хеликобактериас сэргийлэх хэрэгтэй. 35 наснаас эхлээд 1-2 жил тутам ходоодоо дурандуулах хэрэгтэй. Хеликобактери хэр удсанаас хамаараад, ходоодны үрэвсэл, хатингаршил, гэдэсний эсийн шилжилт, хавдар зэрэг өөрчлөлт бий болгодог учраас байнгын хяналтад явж, эмчилгээ хийлгэх шаардлагатай.

–Элэгний хавдраар манай улс Дэлхийд тэргүүлдэг. Элэгний хавдрыг үүсгэгч гол хүчин зүйл юу байна вэ?

Элэгний хавдар үүсгэгч гол хүчин зүйл нь B, C, дельта вирүс. Манайхан С вирүсийн талаар сайн мэдэж байгаа байх. 2015 оноос С вирүсийн эсрэг эм Дэлхий дахинаа гарч, Эрүүл мэндийн яамны бодлогын хүрээнд Монгол Улсын хэмжээнд С вирүсийг бүрэн устгасан гэхэд болно. Манай эмнэлгээр элэгний С вирүсээс үүдэж, элэг нь хатуурсан хүн үйлчлүүлэх нь бараг байхгүй болж байна. Харин элэгний B болон дельта вирүсээс үүдэлтэй хатууралтай хүн ирж байгаа. Хүмүүс элэгний B вирүс байна уу, үгүй юү гэдгээ үзүүлнэ гэсэн үг. Хэрвээ байхгүй бол В вирүсийн дархлаа гэж байдаг. Дархлааны тун тогтож уу, үгүй юү гэдгээ үзүүлэх ёстой. Хэрвээ В вирүсийн дархлаа тогтсон бол дархлааны хэмжээ гэж бий. Жишээлбэл: Дархлаа нь 2000-гаас дээш тогтсон бол 10 жилийн дархлаатай гэж ойлгож болно.

    Гэтэл ихэнх хүнийх буурсаар байгаад 200, 100 болчихсон байдаг. Энэ тохиолдолд дархлаагаа идэвхжүүлэх вакцин тариулах хэрэгтэй гэсэн үг. Элэгний В вирүс байвал дельта вирус үүсдэг. Дельта вирүс дангаараа үүснэ гэсэн ойлголт байхгүй. Нэгэнт В вирүс илэрсэн бол элэг, цөсний эмчид хандах хэрэгтэй.

Элэгний дельта вирүс илэрснээс хойш 10 жилийн дотор 10 хүний 5-7-гийнх нь  элэг хатуурдаг. Тиймээс элэгний дельта вирүс байна уу гэдгээ үзүүлэх нь чухал.

АНУ өнгөрсөн жилээс эхлэн, элэгний дельта вирүсийн эм гарган авч, эмчилгээнд хэрэглэж байгаа. Харин элэгний В вирүсийн эм бий. Үүнийг В вирүстэй хүмүүс байнга уудаг. В болон дельта вирүс хоёулаа илэрсэн тохиолдолд В вирүс дарангуйлах эмийг байнга ууна гэсэн үг.

Мөн элэгний хатуурал үүсгэдэг түгээмэл шалтгаан нь архи. Жишээлбэл: Хүмүүс ажлаа тараад, өдөр бүр пиво уудаг. Ажил, амьдрал нь тогтсон хүмүүсийн хувьд энэ нь явсаар байгаад 5-10 жилийн дараа элэгний хатуурал үүсгэдэг. Аль болох архи, дарс уухгүй байх хэрэгтэй.

–Хавдраар залуу хүмүүс өвчилж байгаа гээд их ярих болсон. Залуу хүмүүс хавдар тусаж байгаа нь дээрх шалтгаануудтай холбоотой юу?

Японы эрдэмтдийн судалгаагаар хавдар залуу хүнд үүсэж байгаа нь эхэнд дурдсан шалтгаануудтай холбоотой. Ходоодны хавдар бол хүнийг хөгшрөөд ирэхээр бие физиологийн талаас гарч ирж болно. Монголд 35 наснаас доош үеийнхэн хавдартай болж байгаа нь хеликобактеритай холбоотой. Хеликобактери илэрсэн л бол үүнийг устгах эмчилгэ хийлгэх хэрэгтэй. Хеликобактери авсан эхний шинж тэмдэг нь ходоод орчимд халуу оргидог. Хоолны өмнө болон дараа гол харлаж, ходоод руу татаж өвддөг. Мөн цээж хорсох, гэдэс хийгээр дүүрэх, өтгөн хатах болон жаахан юм идсэн ч цанхайдаг. Энэ зовиур нь унгах, хэхрэх үед арай багасна. Ходоод аюулхайн доод хэсэгт байрладаг болохоор шинж тэмдэг нь тухайн хүнд ходоод гэж шууд мэдрэгддэг. Энэ үед эмчид үзүүлээд, хеликобактериа тодорхойлуулж, ходоодоо дурандуулан, цаашлаад эмчилгээ хийлгэх хэрэгтэй.

    Гэтэл элэг бол дүлий эрхтэн. Ямар ч шинж тэмдэггүй өвчилдөг. Заавал шинжилгээ өгч, хэвлийн ЭХО-д харуулах шаардлагатай. Элэгний В вирүсийн  эсрэг вакцин тариулсан хүмүүс элэгний хатуурлаас 80-90 хувьтай холдож байна гэсэн үг. В вирүсийн дархлаагаа үзээд, дархлаа байхгүй, дархлаа бага бол вакцин тариулна. Дархлаа нь хангалттай байвал 5-10 жил тутам ахиж үзүүлээд явна. Вакцин тариулсан хүмүүс урьдчилан сэргийлэх үзлэгт ороод В, С вирүс байна уу гэдгээ шалгуулдаг. С вирус байна уу гэх нь зөв. Гэхдээ элэгний В вирүсийн вакцин хийлгээд, дархлаа тогтсон хүн “Надад В вирус байна уу” гэж үзүүлэх нь утгагүй зүйл. Аж ахуйн нэгж, байгууллагууд жилдээ нэг удаа ажилтнуудаа урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамруулдаг. Ингэхдээ тухайн хүнээс “Вакцин тариулсан уу” гэж асуух хэрэгтэй. Хэрвээ тариулсан бол дархлаа тогтож уу гэдгийг харуулж, үзүүлэх нь зөв юм. С, В вирүс байна уу гэж үзүүлэх нь хоёр өөр зүйл. Дархлаа болон вирүс гэдэг чинь хоёр өөр зүйл шүү дээ.

–Ихэнх хүн цөсний хагалгаанд орж, цөсөө авахуулсан байдаг. Цөсөө авахуулсан хүмүүс хэрхэн хооллох ёстой байдаг вэ?

Ходоод жижигхэн, атгын чинээ эрхтэн. Гэхдээ сунадаг. Их ч сунаж болно. Бид өглөө босоод хамгийн эхэнд цөсөө ялгаруулахын тулд 1-2 аяга ус уух хэрэгтэй. Хоол идэхдээ бага багаар иднэ. Цөсний хагалгаанд орсон хүмүүс болон ороогүй хүмүүсийн хооллолт ялгаатай. Цөсний хагалгаанд ороогүй хүмүүсийн элэгнээс цөс ялгарч байдаг. Энэ ялгарсан цөс хоол ундыг задлах үүрэгтэй. Хагалгаанд ороогүй, хүүдийтэйгээ байгаа хүмүүс олон төрлийн хоол идэх хэрэгтэй гэсэн үг. Олон хоол идвэл түүнийг задлах фермент хүчил их ялгарна гэсэн үг.

    Элэгнээс цөс ялгарч, цөсний хүүдийд ороод, хоол идэх үед хоол, хүнсийг задалдаг бол цөсний хагалгаанд орсон хүмүүсийн цөс байнга ялгарч, гэдэс рүү орж байдаг. Тэгэхээр нэг дор их хэмжээний хоол идчихвэл тухайн хэмжээнд тохирсон их хэмжээний цөс ялгарахгүй гэсэн үг. Нойр булчирхайн хагалгаанд орсон хүмүүс ч адилхан. Ингэхээр хүчил, шүлтийн тэнцвэр алдагддаг. Үүнээс болж ходоод, гэдэсний зовуурь илэрдэг. Тиймээс цөсний хагалгаанд орсон хүмүүс бага багаар хооллох хэрэгтэй. Нэмэлтээр цөс ялгаруулах, хоол унд задлах, нойр булчирхай, цөсний шүүрлүүд байдаг. Жишээлбэл: Хүмүүсийн түгээмэл мэддэг нь мезимфорте, урсофальк зэргийг хэрэглэх нь зөв.

Хүн нас ахих тусам аажмаар хөдөлгөөн, цусны эргэлт багасна. Үүнийг дагаад хүчил, шүлт, булчирхайнуудын үйл ажиллагаа буурдаг. Тиймээс настай хүмүүс жаахан юм идэхээр л цатгалдах зовуурьтай болдог. Яагаад гэвэл хоол, хүнсийг задлах хүчил, шүлт нь бага байгаа учраас. Тиймээс их хоол идсэн үед хоол хүнсийг задлах нэмэлт бүтээгдэхүүн хэрэглэж болно. Задраагүй их хоол гэдсэнд ороод ирэхээр гэдэсний бактерийн тоо ихсэн, хөдөлгөөн удааширна. Үүнээс болж түгжрэл үүснэ.