Хавдар судлалын үндэсний төвийн ерөнхий захирал,Анагаах ухааны доктор,дэд профессор Нансалмаагийн Эрдэнэхүүтэй ярилцлаа

–Хавдар гэдэг энэ өвчин улс орон болгонд л ихэсч байна. Тэгэхээр энэ салбарт ямар ахиц дэвшил гарч байна вэ ?

-Эрүүл мэндийн салбар нотолгоонд  суурилсан тусламж үйлчилгээ үзүүлэх ёстой. Өнөөдөр бид генетикийн удамшлын копын өөрчлөлт дээр үндэслэн ямар хавдраар өвдөх боломжтой, хэдийд өвдөх вэ гэдгийг тодорхойлж чаддаг эрин үед ирсэн. авдар бол эсийн түвшинд явж байгаа өөрчлөлт юм. Хүний бие дархлаа сайтай бол хавдраас хамгаалж чаддаг буюу тэр биед үүсч байгаа өөрчлөлт, хувьсаж байгаа эсийг тогтоон барьж, зогсоож чаддаг байх нь. Харин дархлаа муудаад, эсвэл бусад хүчин зүйлийн нөлөө нь хүний биеийн тэсвэрлэх чадвараас илүү өндөр болоод ирэхээр өвчин үүсгэж байна гэдгийг нотолсон. Нэгэнт үүссэн тохиолдолд хавдрын эсрэг хамгийн төгс эмчлэх арга нь өөр эд эрхтэн рүү үсэрхийлж үржээгүй байх үед нь тухайн эдийг мэс заслын аргаар авах явдал юм.

–Танай хамт олон амьд донорын элгийг дурангаар тайрах мэс заслыг амжилттай хийсэнд баяр хүргэе!

-Манай хамт олон 2018 онд анхны хавдрын элэг шилжүүлэх мэс заслаа хийсэн. Одоо нас баралт багатайгаар элгээ бүрэн шилжүүлж чаддаг боллоо. Нийтдээ 185 удаа элэг шилжүүлэн суулгажээ.Ихэвчлэн амьд донороос авч байгаа. Хааяа нас барсан донороос авдаг, гэхдээ олдоц нь ховор. Сая 181.182 дахь тохиолдлыг дурангаар хийлээ. Өмнө нь бол хэвлийг нээдэг том шарх үүснэ. Хэвлийн дотор бүрэн бүтэн байдал алдагдана. Хагалгаа хийж буй эмчид харагдах, үзэгдэх гээд асуудлууд нь дурантай харьцуулахад тийм тод, нарийн биш гээд хүнд. Тиймээс дэлхий дээр өнөөдөр хамгийн боломжтой арга нь дурангийн мэс засал болсон. Манай төвийн хувьд 3D дурангийн аргаар энгийн нүдээр харж байгааг хэд дахин томруулж хараад судас, мэдрэл гэмтэхээс сэргийлж бусад хүндрэлээс хамгаалдаг, нарийн зай орчныг тодруулж өгдөг, гэмтэл хөнөөл багатай мэс заслын аргыг хагалгаандаа хэрэглэж байгаа нь том дэвшил юм. Цаашдаа ийм аргаар үргэлжлүүлэн хийнэ.

 Өвчтөнд ээлтэй, хөнөөл багатай гэж байна. Энэ талаар дэлгэрүүлж ярина уу?

– Тухайлбал саяны 181 дэх тохиолдол нь 43 настай эмэгтэй ээждээ элгээ дурангийн мэс заслаар амжилттай өглөө. Эмнэлгийн бид тэр элгээ өгч буй охин үрийг, мөн охиныхоо элгийг аваад олон хүний амьдруулах хүслийг тээн амьдрах гэж яваа ээж хүнийг хайрлаж хамгаалах ёстой. Яаж хайрлаж хамгаалах ёстой вэ гэхээр, жишээлбэл энэ элэгний дурангийн хагалгааг хийдэг болох явдал юм. Цаад утгандаа нэгдүгээрт, элгийг нь авна гээд бусад эрхтэнд хүндрэл өгч болохгүй,хоёрт, цаашдаа хүндрээд нас барах эрсдэл үүсгэж болохгүй. Тиймээс л энэ мэс заслыг хийдэг болох гэж БНСУ-ын Элэг шилжүүлэн суулгах нийгэмлэгийн ерөнхийлөгч, Сөүлийн их сургуулийн эмнэлгийн зөвлөх эмч, Профессор Kванг Вун Ли ахлан зөвлөн тусалж хамтран мэс заслыг хийлээ. Удахгүй Солонгост манай залуу эмч нарыг сургахаас гадна Монголдоо туршлагатай хүмүүсийг урьж авчран хүмүүсээ бэлтгэнэ. Туршлагатай хүмүүс энд ирээд хагалгаа хийхээс гадна, орчин, зохион байгуулалт сайжрах олон ачхолбогдолтой. Сая солонгос эмч нар ирээд явахад бас л сайжруулах санаанууд гарч байгаа юм. Тухайлбал,манай мэдээжүүлэг хагалгааны тасгийн эрхлэгч Н.Хүрэл-Очир хагалгааны өрөөний дурангийн дэлгэцийг  байрлуулахдаа арай өөрөөр хийх хэрэгтэй юм байна гэдэг санал хэлсэн бол Элэг, цөс, нойр булчирхайн мэс засал, эрхтэн шилжүүлэх багийн ахлагч Г.Үнэнбат мэс заслын сандал болон бидний хэрэглэж буй дуран 360 градус эргэлт багатай тодорхой эргэлтийг сайжруулах бэлтгэл ажлууд хийгдэх хэрэгтэй юм байна гэж дурдсан. Урьд нь, 2018 онд элэг шилжүүлэн суулгах хагалгаа эхэлж байхад 50 гаруй хүн хонож ажиллаж байж бүх бэлтгэл ажлаа хангадаг байлаа. Одоо бол манай дээр энэ хагалгаа энгийн хагалгаа шиг болж байна.

-Танай эмнэлэгт хандсан иргэдийн санал, гомдлын тухайд анхаарал тавьж ажиллаж байна уу?

-Энэ бол миний, бидний, манай хамт олны үндсэн үүрэг юм. Үйлчлүүлэгчээс маш олон санал, өргөдөл гомдол ирдэг. Сар, улирал, жил болгон юунаас болж байна гэдэгт дүн шинжилгээ хийдэг. Мөн ХСҮТ-өөс ар гэрийнхэн үйлчлүүлэгч нартай уулзах уулзалтыг улирал бүр зохион байгуулдаг. Бас биечлэн уулзаж байгаа.Миний хувьд гэвэл тасаг, нэгжээр, коридороор явахад боломж гарвал үйлчлүүлэгчтэй ярилцдаг. Монгол хүмүүсийн нэг асуудал юу вэ гэхээр хүнээс үг сонсох дургүй, шүүмжлэл авахдаа муу. Хаа очиж манай үйлчлүүлэгчдийн соёл урьдныхыг бодвол дээрдсэн. Ингээд харахаар эмч хүн олон жил боловсрол эзэмшдэг, үргэлж суралцахгүй бол “зэвэрч” орхигдох гээд байдаг учир мэргэжил нь амар биш, бусдын эрүүл мэндийн төлөө ар гэрээ орхиод яваад байхаас өөр аргагүй болох гээд хүндрэлтэй тал их бий. Тиймээс эмчийг хүндлэх хэрэгтэй. Эмч, ажилчдын нэр хүндийг өргөх асуудал зөвхөн нэг одон медалиар шагнах биш, харин энэ хүмүүсийн хүмүүсийн хөдөлмөрийг нь хэрхэн бодитой үнэлэх вэ гэдэг асуудал юм.

– Эрүүл мэндийн тогтолцоо сайжирсан уу?

-Эрс сайжирсан. 2021 оны 8 дугаар сарын даатгалын хуулийн өөрчлөлт 2022 оны 3 дугаар сараас хэрэгжиж ирсэн. Үнэхээр урагш том алхсан шинэчлэл болсон. Гэхдээ хэрэгжилтийн явцад сайжоруулах боломжтой. зүйлүүд байгааг тэр дор нь засаад явж чадаагүйгээс олон хүндрэл эмнэлэг, үйлчлүүлэгч иргэд талдаа үүссэн. Хамгийн гол хоёр асуудал байна. Нэгдүгээрт, эрүүл мэндийн даатгалын санд төвлөрч байгаа мөнгөний хэмжээ нь өнөөдрийн хэрэгцээ шаардлагыг хангаж чадахгүй байна. Эрүүл мэндийн тогтолцоогоо чадавхжуулах тал дээр анхаарч санхүүжилтийн механизм хэрэгжих ёстой. Үүнд нь эрүүл мэндийн байгууллага ч орно, иргэд ч орно. Хоёрт, энэхүү багахан байгаа мөнгөө хэрхэн зарцуулах гэдэг зарчим, стратеги нь чухал. Улсын эмнэлгээс харамлаж хүний хийсэн хөдөлмөрийг үнэгүйдүүлж болохгүй. Тэгвэл цаашдаа улсын эмнэлгүүд шинэ технологи, нөгөө дэвшил хөгжлийг авчирч чадахгүй, боломжгүй болно. Бас нөгөө эмч, ажилчдын тэмүүллийг үгүй болгоно. Тиймээс дээрх хоёр зарчим одоо бол их чухал.Гэхдээ яг одоогийн нөхцөлд эрүүл мэндийн салбарт үүсээд байгаа хүний нөөцийн дутагдал ужгирч, цаашид засах аргагүй хүнд байдалд орох эрсдэлтэй боллоо. Ялангуяа сувилагч, дэмжих мэргэжилтнүүдийн асуудал. Тиймээс хамгийн “суурь” шаардлага нь энэ салбарт ажиллаж буй хүмүүсийн хөдөлмөрийг бодитоор үнэлж, цалин хөлсийг боломжтой болгохгүй бол “дүрвээд” дууслаа.

– Тэгвэл таныхаар цаашдаа яах хэрэгтэй гэж харж байна?

-Ер нь төлбөрийг нь төр даадаг иргэдийнхээ өмнөөс эрүүл мэндийн даатгалд төлж буй мөнгөн дүнг өндөр болгох хэрэгтэй. ДНБ-ий дор хаяж таван хувийг эрүүл мэндийн салбарт зарцуулдаг болгох хэрэгтэй. Одоо бол гурван хувь байгаа. Эсвэл өөр арга хэрэгжүүлэх ёстой. Засгийн газар тамхины татвар, онцгой албан татварыг эрүүл мэндийн салбар руу төвлөрүүлэх хэрэгтэй. Ер нь утаагүй вэйп тамхи, архи, чихэрлэг ундаа гээд хүний биед хор болж буй зүйлийг татварын аргаар нь зоригтой хязгаарлах хэрэгтэй. Үүнийг нийгмийн тусын тулд хиймээр байна. Олон жил ярилаа. Уул нь эрүүл мэндийг нь хорлож байгаа юм гээд буцаагаад төлбөр болгон сайн сайхан үйлсэд зарцуулах боломж байгаа юм. Бас нэг зүйл нь эрүүл мэндийн салбарт оновчтой хөрөнгө оруулж, санхүүжилтийн механизмаа сайжруулж чадах юм бол гадагшаа алдаж буй хэдэн сая ам.доллар, өвчний улмаасалдаж буй он жилүүд, түүний төлөөсөнд төлж буй халамж тэтгэмжийн гээд олон үргүй зардлыг хэмнэж, эргээд эх орондоо оруулах боломжтой гэж хардаг шүү дээ.

– Даатгалын систем  эрүүл мэндийн салбарын өртгийг үнэлж чадаж байгаа юу?

-Өнөөдөр эрүүл мэндийн салбарт даатгалын систем өртгийг бүрэн бодит байдлаар нь тооцсон зүйл байхгүй. 2021 онд эхэлж байхад тооцсон өртөг хэвээрээ, маш бага хувийн өөрчлөлт зарим хэсэгт орсон л байж байгаа. Ер нь яривал их юм бий. Товчхондоо эрүүл мэндийн салбарын ажилчдын  хөдөлмөр бодитоор үнэлэгдээгүй л гэсэн үг. Өндөр үнэтэй хэрэгсэл ордог, тусгай хэрэглээ, аргачлал шаарддаг мэс заслууд, жишээлбэл, элэг, ходоодны хагалгаа өртгөөсөө хэд дахин бага тооцогдсон байдаг. Улаан хоолойн хавдрын хагалгааг а вч үзье. Бид дурангаар хийвэл өртөг нь 20 сая төгрөг. Хувийн эмнэлэг дээр 30-40 сая байдаг. Гэтэл даатгалаас энэ хагалгааг есөн саятөгрөгөөр үнэлсэн байдаг, тэр үнэлэмжээр хагалгаагаа хийгээд л явдаг. Зарим Монгол Улсдаа хийж нутагшуулаад олон жил болж, олон хүнд амьдрал, амьдралын чанар бэлэглээд яваа, зөвхөн манай эмнэлэг дээр Денис эмчийн маань баг хийдэг “Нөхөн сэргээх хагалгаа” огт үнэлэмжгүй. Жил бүр, тогтоол өөрчлөгдөх үед хүсэлт өгдөг, болж өгөхгүй л юм даа. Гэтэл бид хийсээр л байгаа. Ямар толгой хүзүү, нүүр, хэл гээд л хавдраа авахуулчихсан хүнийг нөхөн сэргээхгүй ээ, цаанаасаа бидний энэ ажлыг санхүүжүүлдэггүй юм аа гэлтэй биш. Эмнэлэг эрсдлээ даагаад хийгээд л ирлээ. Сүүлийн хоёр жилд л гэхэд 100 гаруй хүнд энэ өндөр өртөгтэй хагалгааг хийгээд, хавдраа эмчлүүлэхийн зэрэгцээ эрхтэн эдээ сэргээлгээд хүмүүс нь баярлалаа гээд л гараад явсан байгаа юм. Та нар мэдэж л байгаа. Хувийн эмнэлэгт эмчийн үзлэг гэхэд 50-150 мянган төгрөг байгаа. Ер нь гол санаа нь эмч хүний хөдөлмөр ийм байна аа гээд өртгөө зөв үнэлжээ гэж л боддог. Гэхдээ хувийн эмнэлэг шиг  болгоод өг гэж байгаа юм биш л дээ. Ядахдаа эмч хүн үзэх үзлэгийн төлбөр 15 мянган төгрөг баймааргүй байна аа л гэж байгаа юм.  Ингэж үнэлэхээр л ард иргэд эр эмч хүмүүстэй янз бүрээр харьцах нь ч аргагүй юм байна л даа гэж харуусах үе байдаг л юм.

–Тэгэхээр даатгал, санхүүжилт дээр олон асуудал байдаг юм аа даа…

-Би дээр хэлсэн. Даатгал санхүүжилтийн зөв тогтолцоо аль ч салбарын хөгжлийнтүлхүүр нь. Харин тулгуур багана нь эмч, эмнэлгийн ажилчид. Тэгэхээр энэ хоёрын холбоосыг л яриад байгаа юм. Уул нь энэ олон хувийн эмнэлгүүд эрүүл мэндийн салбарт жишиг үнэ, бодит өртөг ямар байна вэ гэдгийг харуулаад байгаа юм шүү дээ. Тухайлбал, Нура төв гэхэд эрт илрүүлэлтийн шинжилгээ нь 980 мянган төгрөг. Гэтэл манай Хавдар судлалын үндэсний төвд хавдар өвчний оношийг батлах  цогц үйлчилгээ үзүүлэхэд 150 мянган төгрөг. Бидний хөдөлмөрийг хэрхэн үнэлж байгаа нь 980 мянга болон 150 мянга гэсэн хоёр өөр дүнгээс ялгааг харж болно. Дахиад хэлье. Хэт ялгаатай, тэгш бус байгаагаа засъя гэж байгаа юм. Жишээ шүү дээ. Х а в д а р с у д л а л ы н үндэсний төв дээр оношоо баталгаажуулж, эргэлзээг тайлж, энэ хавдар байна аа, биш байна аа гэж эцсийн оношийг тавьж иргэн хүний, эмч хүний таамаглалыг мухарладаг. Гэтэл басасуудалтай. Нөгөө цогц тусламж үйлчилгээ үзүүлж нь онош тавихад хариу нь хавдар гарвал бид 150 мянган төгрөгөө даатгалаас авчихна. Харин ижил шинжилгээгээ х и й г э э д , э д э с э э р н ь баталгаажуулаад энэ хавдар биш байна аа гэвэл нөгөө 150 мянган төгрөгөө авч чадахгүй болчихно. Ижил хөдөлмөр зарцуулсан ч онош нь өөр бол төлбөр нь өөр болно. Яг ижилхэн судалж шинжлээд  шүлсний булчирхайн үрэвсэл, бөөрний эдийн буглаа гээд оношлочихвол 52-78 мянган төгрөг болчихож байгаа юм. Яагаад гэвэл хавдар гэж оношлогдоогүй учраас 150.800 төгрөгийг өгөхгүй ээ гэж л байгаа юм. Хавдартай ч, хавдаргүй ч шинжилгээний бүх зардал нь адилхан гардаг л даа.

–Ер нь эмч төдийгүй, хэн ч байсан эрүүл байх нь нэлээн хэцүү байна уу. Тэгж ажиглагдах юм.

– Нас ахих тусам өөртөө хэр үнэнч байсан бэ, ямар амьдралын хэв маягаар амьдарсан бэ гэдгээс хамаараад ямар өвчнөөр өвдөх үү, эрт өвдөх үү, хэзээ нас барах вэ гэдэг нь тодорхойлогдчихож байгаа гэж ойлгож болно.Тиймээс эрүүл мэнддээ анхаарч байж урт удаан насална. Үүнээс гадна амьдралын чанар гэдгийг бас давхар ярьдаг. Эрүүл мэндээ хамгаалж амьдралын чанартай, царай нь гэрэлтсэн дуутай хууртай нийгмийн амьдралд 40,50 жилийн дараа биш, бага наснаасаа суралцах боломжийгтөр бий болгох хэрэгтэй.Хүүхдээ багаас нь дугуйлан секцэнд, оюун ухааны болон бие бялдрын, волейбол, сагс, теннис, шатарт цагаа зарцуулах хэрэгтэй. Эцэг эх нь хүүхэдтэйгээ байх цагийг ихэсгэх шаардлагатай. Дээр нь санхүүгийн чадвартай байх, үүний тулд нийгмээрээ ядуурлыг арилгах хэрэгтэй. Ядуурал байгаа учраас хүүхэд өвчтэй, боловсролгүй,эрүүл амьдралын хэв маяггүй байна. Амьдралын чанаргүй байна. Эрүүл мэндийн зөв дадал олгохын тулд энэ салбарт ажиллаж байгаа эмч хүн үлгэр жишээч, наад зах нь гэдсээ татаж өөхөө багасгах, амны хөндийн эрүүл мэндээ сахих хэрэгтэй.

– Танай эмнэлгийн ажиллагсдын хэдэн хувь нь эмэгтэйчүүд байдаг вэ?

-Манай хамт олны 82 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлдэг. Тийм учраас чадалтайсан бол дэргэдээ өдөр өнжүүлэхтэй, хоёр багштай, бас цэцэрлэгтэй болгох юмсан гэж мөрөөдөх юм.Гэхдээ яахав, боломжоороо бид хичээж л байна. Сая 2 дугаар сард бүх ажилчдынхаа эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэгийг зохион байгууллаа. Ямар ч гэсэн эхний ээлжинд 90-ээс хувьтайгаар ажилчид хамрагдсан гэж мэдээ ирсэн байгаа. Өнгөрсөн жил хоёр эмэгтэй маань бамбайн хавдар илэрч, аз болж эрт шатандаа учраас эмчилгээ хийлгэж,одоо ажлаа хийгээд явж байна. Ер нь эмэгтэйчүүдэд үр хүүхэд, гэр бүл гээд ажлын зэрэгцээ маш олон асуудлууд байдаг. Гэвч эрүүл байж, нийгмийн идэвхтэй иргэн байх гэдэг нь л чухал юм билээ.

–Та эрүүл мэнддээ хэр анхаарал тавьдаг вэ?

– Маш их анхаардаг , урьд нь зохистой хэмжээнд анхаарч байгаагүй юм байна лэ. Залуу байна,өвдөхгүй, өвдөнө гэж юм байдаггүй юм шиг л биеэ тоохгүй явдаг. Залуу биеэр дийлээд яваад байдаг. Харин тамхи, архи, хоол хүнс болон амьдралын буруу хэв маягаас шалтгаалсан өөрчлөлт удаан хугацаанд хүний бие махбодод эмгэг өөрчлөлтийг бий болгоод л явдаг. Тэр өөрчлөлт нэг өдөр л дэлбэрч эмгэг өвчин болоод гараад ирэхэд бид гайхаад, сонин юм даа, зүгээр л байсан чинь ингэчихлээ гэдэг. Тиймээс өвчин гэнэт ирэхгүй, өвчин хийсэж ирдэггүй, харин тэр өөрчлөлтийг бид өөрсдөө бэлдээд л яваад байдаг гэсэн үг. Сүүлийн үед эрүүл амьдрахыг хичээж л явна. Долоо хоногтоо өөр өөр насны бүлгийнхэнтэй 2-3 удаа сагс тоглож байна. Усандаа нэг удаа сэлчихэж байна. Харин ууланд гараад инээж хөөрчихдөг байсныгаа ажил энэ тэр гээд хийж чадахгүй л байна. Ер нь дашрамд хэлэхэд, гэдэс том биш, харин гар хөлийн булчин том байвал олон өвчнөөс ангижирч чадах боломжтой байгаа юм. Гэхдээ нөгөө талдаа хүн болгон өөрсдөө анхаараад хичээсэн ч нийгмийн талаас хичээхгүй, өөрчлөхгүй бол тэр нэг талын зүтгэл үр дүнгүй. Тэр жишээний нэг нь бидний мэддэг ходоодны үрэвсэл, хавдрын шалтгаан үүсгэдэг хеликобактери. Бид арга хэмжээ авахгүй, яриад суугаад л байна. Өвчин болсон хойно нь дурандаж оношлох, хавдар болсон хойно нь эрт оношлох,эмчлэх тухай яриад байгаа юм. Яагаад халдвар тарж буй эх үүсвэр, дамжуулж буй замыг арилгах ажил нь хамгийн үр дүнтэй арга. Тэгээд ч арга гэхээсээ байх ёстой л стандарт. Яг одоо ресторан  хоолны газар стандартын шаардлагыг хэр хангаж байгааг бүү мэд. Том зургаар нь харах юм бол ходоодны хавдрын тархалт их байгаа нь Байгаль орчны яам, Хүнс хөдөө аж ахуйн яам, Боловсролын яам хамтарч анхаарах хэрэгтэй. Зөвхөн ЭМЯ, ХСҮТ-ийн хийх ажил биш. Бүгд өөр өөрийн салбарт үүргээ гүйцэтгэж байж үр дүнтэй болно. Ер нь бид амьдралын мөчлөгүүдэд бэлэн байх, насан туршдаа эрүүл аж төрөх нь ямар ач холбогдолтой эсэх, яаж тийм эрүүл хүн байж амьдрах вэ гэдгийг ЕБС-д суурийг тавьж өгдөггүй. Далайд дусал нэмэр гэдэг шиг манай эмч, сувилагч нар нэг жилийн өмнөөс сургуулиудад эрүүл мэндийн хөтөлбөрийг эхлүүлсэн байгаа. Ийм хэлбэрээр хамтын хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх сургууль, хамт олон байвал бид бүхэн дэмжинэ гэдгийг хэлмээр байна.

–Та эмч болсон түүхээ хэлнэ үү?

-Би яг эмч болъё гэж бодоогүй. Нийслэлийн ерөнхий боловсролын 28 дугаар сургуулийг төгссөн. Монгол Улсын гавьяат багш   багш Д.Цэдэн-Иш багшийн математикийн дугуйланд явдаг, математик, геометрт сонирхолтой байлаа. Тэгээд гэнэт л Анагаах гээд аваад гараад ирсэн. Хожим нь яагаад Анагаах сонгосон юм  бол гэж бодож үзэхэд манай ээж их өвддөг, зарим асуудал үүсдэг байсан нь нөлөөлсөн юм шиг байгаа юм. Анагаахад оръё гээд шалгалт өгсөн ч эхний жилдээ шалгарч чадаагүй. Тэгээд Шар хадны гэгдэх эмнэлэгт асрагч хийж бэлтгэж байгаад дараа жил нь шалгалт өгөөд оюутан болсон доо. Нэгдүгээр курст орсон жил ээж минь насбарсан. Тэр үйл явдал надад их нөлөөлсөн. Ер нь эмнэлэгт ирээд нас барсан, хатуухан хэлбэл “тохиолдож л байдаг” нэг тэр тохиолдол миний хувьд бол “миний ээж буюу миний хамгийн хайртай хүн” байсан юм. Тиймээс эмнэлэгт байгаа хүн болгоны цаана хайртай хэн нэгэн байгаа, тэр хүмүүсийн хувьд асар үнэтэй хүмүүс юм шүү, бид үүнийг ойлгож, хүндээ хүрч ажиллах ёстой гэдэг ойлголт тэр цаг үеэс л надад гүн тогтсон байх гэж боддог.

–Танд энэ ажлыг хийхэд хамгийн ихээр тусалж буй өнгөрсөн үйл явдал бий юу?

-Одоо энэ ажиллаж буй ажлын туршлагын хувьд АНУ-д эрүүл мэндийн бодлого төлөвлөлт, зохион байгуулалт чиглэлд магистр хамгаалсан, дараа нь АНУ- ын Өвчний хяналт, урьдчилан сэргийлэх төвд (CDC)-д ажилласан анхны монгол хүн болж “Эрүүл мэндийн тогтолцоог чадавхжуулах, эдийн засаг, хүний нөөц”- ийн багт ажилласан жилүүд маань их хувь нэмэр өгсөн гэж боддог. Харин дараа нь аз завшаанаар гэх үү, одоогийн Монгол-Японы эмнэлгийг байгуулахад анхнаас нь гар бие оролцож Засгийн газарт нүүр бардам хүлээлгэж өгөхдөө тэндээсээ их юм ойлгож сурсан байдаг юм.

–Та эхээсээ хэдүүлээ вэ?

-Дээрээ нэг эгч, хоёр ахтай, айлын бага хүү.. Ээжээс минь хойш эгч маань намайг биеэ дааж амьдрахад,өдийн зэрэгтэй явахад ээжийг орлож амьдарсан даа. Төмөр замд насаараа вагоны үйлчлэгчээр ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарсан. Бас нэг ах маань адилхан төмөр замд засварчин хийж байгаад саяхан тэтгэвэрт гарсан. Нөгөө ах маань хувиараа барилга заслын ажил хийдэг. Нэг овойж цовойхгүй ч өөрсдийнхөө амьдралыг зөв аваад л явна даа, тэд маань.

–Таны сонирхол хобби юу вэ?

– Саад бэрхшээлийг давж туулах сайхан байдаг. Тухайлбал, Аравдугаар ангид би чинь огт бүжиглэж чаддаггүй, харин ангийнхныхаа кассетыг эргэж буцаагаад эхнээс нь тавьдаг хүн байлаа. Сургуулиа төгсөөд хамгийн түрүүнд хийсэн зүйл маань Залуучуудын соёлын төвийн бүжгийн дугуйланд хичээллэж, бүжиглэж чаддаг болсон явдал байж билээ. Дараа нь Анагаахын их сургуульд зургаан жил бүжиглэж, хоёр удаа бүжгийн улсын аварга болсон доо. Дараа нь спортод их дуртай болсон. Найз нөхөд, шавь нартайгаа ууланд алхах, дугуй унах, сэлэх, сагс тоглох дуртай. Хамгийн гол нь залуустай тоглоход ярьж, хор шарыг малтах дуртай. Англиар бол “trash talk” гэдэг юм. Сагсны нэг соёл л доо. Ганцаараа бол харин гоё уйлдаг кино үзэх дуртай.

Ц.ОТГОНСҮРЭН