2025 онд хууль хэрэгжүүлэгч хэд хэдэн том институтийн даргын бүрэн эрхийн хугацаа дуусна. Тэдний нэг нь Авлигатай тэмцэх газрын дарга З.Дашдаваа. Түүнийг 2019 оны тавдугаар сард Ерөнхийлөгч Х.Баттулга санал болгон, АТГ-ын даргаар томилуулж байсан бол одоо бүрэн эрхийн хугацаа нь дуусах дөхжээ.

Өмнө нь АТГ-ын удирдлагуудыг Ерөнхийлөгч санал болгож томилдог байсан бол Үндсэн хуульд орсон өөрчлөлтөөр АТГ-ын удирдлагыг Ерөнхий сайд санал болгон томилуулах эрх зүйн орчин бүрдсэн юм. Энэ хүрээнд Ерөнхий сайд АТГ-ын даргыг улираан томилох санал оруулжээ.

Авлигатай тэмцэх газар 2006 онд байгуулагдсанаас хойш 5 дарга солигдсон байдаг. Эдгээр эрхэм дунд улиран томилогдсон хүн гарч байгаагүй. Тэгвэл өнгөрсөн хугацаанд АТГ-ыг ямар хүмүүс удирдаж байсныг эргэн сануулж байна.

Монгол Улс авлигын индексээр 2017 онд 180 улсаас 103-т,  2018 онд 93 дугаарт, 2019 онд 106 дугаарт, 2020 онд 111 дүгээрт, 2021 онд 110 дугаарт, 2022 онд 116, 2023 онд 5 байр ухарч 121-р байрт эрэмбэлэгдсэн.

АТГ-ын хамгийн анхны дарга Баасайн Дангаасүрэн (2006 оны 12 сарын 28 – 2007 оны 10 сарын 25) 10 сар орчмын хугацаанд АТГ-ын даргаар ажилласан. Ажиллах хугацаандаа гадаадад томилолтоор яваад, тэндээ учир битүүлгээр амиа алдсан юм. Монгол Улсын Авлигатай тэмцэх газрын анхны дарга асан Б.Дангаасүрэн Австралийн Сидней хотод учир битүүлгээр амиа алдсанаас хойш 18 жил өнгөрчээ. Түүнийг шударга, зарчимч хүн байсан учраас ийнхүү амиа алдахад хүрсэн хэмээдэг. Тухайн үед талийгаачийг амиа хорлосон, зохион байгуулалттайгаар амийг нь хөнөөсөн, өвчний улмаас зүрх нь хаагдсан гэхчлэн хүмүүс өөр өөрийн таамгийг дэвшүүлж байв.

Гэвч талийгаачийн цогцсыг Австралиас Монголд авч ирэхэд, хоёр нүдийг нь ухан авч, оронд нь мөөгний иш мэт зөөлөн саарал зүйл хийсэн байсан, хэд хэдэн хавирга нь хугарсан төдийгүй цээжин хэсэгт нь арзгар ул бүхий гутлын мөр гарсан байсныг талийгаачийн төрсөн дүү өгүүлсэн байдаг. Эрүүл саруул, албан үүргээ гүйцэтгэж явсан хүн нь амиа алдсан төдийгүй эрэмдэглүүлсэн цогцос хариас аврахад, ар гэрийнхэн нь гомдол гаргаж, цагдаа, шүүхийн байгууллага шалгасан ч нас барсан шалтгаан нь тогтоогдоогүй гэдэг үндэслэлээр уг хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон байдаг.

АТГ-ын хоёр дахь дарга Ч.Сангарагчааг 2008 оны арванхоёрдугаар сарын 28-ны өдөр Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын санал болгосны дагуу УИХ томилж байв. Түүнийг томилогдсоноос хойш яг арван сарын дараа Монгол Улсын дөрөв дэх Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж “АТГ үндсэн үүргээ биелүүлж чадахгүй байна. Авлигатай тэмцэх биш, авлигатай тэнцэх газар болсон байна. Удирдлагуудтай нь хариуцлага тооцох учиртай” хэмээн мэдэгдэж байв.

Ерөнхийлөгчийн уг мэдэгдлээс хойш хоёр жилийн дараа АТГ-ын дарга асан Ч.Сангарагчаа, дэд дарга Д.Сундуйсүрэн нар “ялтан” болж, бүрэн эрхийн хугацаанаасаа өмнө огцорсон юм. Тэрээр гүйцэтгэх ажиллагааны тухай хууль зөрчин, бусдыг тагнаж чагнасан гэх хэргээр шүүхээс 2.4 жил хорих ялаар шийтгүүлсэн.

Гурав дахь дарга Н.Ганболд 2011 оны 11-р сарын 17-нд АТГ-ын даргаар томилогдож, 5 жилийн хугацаанд уг албан тушаалыг хашсан. Улмаар 2016 оны 4-р сарын 14 ажлаа өгсөн. Энэ өдрийн УИХ-ын чуулганаар Авлигатай тэмцэх газрын дарга Н.Ганболдыг ажлаас чөлөөлөх асуудлыг хэлэлцэж, гишүүд түүнд асуулт тавьж, хариулт авсан байдаг.

Энэ үеэр Н.Ганболд УИХ-ын гишүүдийн асуултад ингэж хариулж байв.

-З.Баянсэлэнгэ: Таныг ажиллаж байхад өндөр албан тушаалтнуудын дарамт шахалт байсан уу? Таныг эрүүл мэндийн шалтгаан гэж халхавчлан, эхлүүлсэн ажлаасаа зугтаж байна гэж бодож байна.

Н.Ганболд: Би таван жил ажиллахдаа Ерөнхийлөгчтэй дөрөв, УИХ-ын даргатай гурван удаа уулзсан. Энэ бол хүнд ажил. Гэхдээ дарамт шахалтад ороогүй. Би ажлаас зугтаж байгаа юм биш. Эрүүл мэндийн асуудлаа тодорхой үед нь хамгаалах шаардлага байгаа юм.

Н.Алтанхуяг: Та маш хүнд нөхцөлд ажилласан л даа. Гэхдээ хоншоор гаргаж ажиллаж чадаагүй. Та бол одоо хонгилын хаалга нээдэг хүн л болсон. Та нар ингэж нялцганаж байхаа болимоор байна. Таны дараа хэн томилогдох бол доо.

Л.Цог: Энэ бол хэцүү ажил. Гэхдээ энэ хүнд ажлыг нуруутай авч явсан гэж боддог. Дарамт шахалт байгаа. Энийг та их хэлэхгүй л байх шиг байна. Хэлэхгүй юм ч байдаг л байх.

Н.Ганболд: Би өөрийгөө улс төрөөс хол байдаг гэж үздэг. Надад янз бүрийн асуудал ярьсан хүн байсан би хол байсан. Гэхдээ ажиллахад хүнд байсан. Цэвэр ариун байх ёстой гэж би албан хаагчдадаа ч хэлдэг.

Авлигатай тэмцэх амаргүй

Г.Уянга: Авлигатай тэмцэхэд хүнд байна уу?

Н.Ганболд: Энэ ажил амаргүй. Бид гудамжинд явж байгаа хулгайчийг барьдаггүй. Төрийн өндөр албан тушаалтантай холбоотой хэрэг байдаг. Би цаашид ямар ч байсан төрийн байгууллагад ажиллахгүй.

Тухайн үеийн Улсын Их Хурлын дарга М.Энхболд “Н.Ганболд дарга 4 жил 9 сарын хугацаанд боломжийн ажилласан” хэмээн дүгнэжээ. Н.Ганболд даргын үед Авлигын индексээр Монгол Улс 120-иос 79 дүгээрт оржээ.

 Дөрөв дэх даргаар цагдаагийн хурандаа Х.Энхжаргал очсон. Хууль хяналтынхан зарчимч, шударга, шаардлага өндөртэй, хууль сахиулагч гэдгээр нь түүнийг мэднэ. Энэ ч утгаараа “хатуу” Х.Энхжаргал хочтой байв. Улмаар тэрээр АТГ-ыг удирдах 6 жилийн бүрэн эрхийн хугацаагаа дуусгаж чадалгүй, ажлаа өгсөн юм.

АТГ-ын тав дахь даргаар З.Дашдавааг 2019 оны 5-р сарын 2-нд Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулга санал болгож, УИХ томилсон. Тэрээр АТГ-ын даргаар очсоноос хойш хөрөнгө буцаан төлүүлэх ажил эрчимжсэн гэхэд болно.

2022 онд хамгийн их хэмжээний буюу 2.3 их наяд төгрөгийн хохирол нөхөн төлүүлжээ. Бусад онд 96.2 тэрбум, 240.9 тэрбум гэхчлэн тэрбумаар хэмжигдэж байхад, 2022 онд нөхөн төлүүлсэн хохирлын хэмжээ их наядаар тоологдсон байна.

2022 онд нөхөн төлүүлсэн 2.3 их наяд төгрөгөөс 861 тэрбумыг нь Хөгжлийн банк руу, 721 тэрбумыг Дарханы Төмөрлөгийн үйлдвэрт, 235 тэрбумыг “Хөтөл цемент шохой” компани руу, 647 тэрбум төгрөгийг “Эрдэнэт үйлдвэр”-т гэх мэтээр шилжүүлсэн байна. Түүнчлэн өнгөрсөн хугацаанд Хөгжлийн банкны, Нүүрсний, Ногоон автобусны, “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн 49 хувийн гээд томоохон хэргүүд шалгагдаж, шийдэгдэв. 

АТГ-ын дарга гэдэг бол хүсээд байх албан тушаал биш. Ялангуяа авлига ихтэй Монгол Улсад авлигын эсрэг тэмцэнэ гэдэг амаргүй. Авлигын хэргийг жирийн иргэд биш, эрх мэдэлтэй албан тушаалтнууд ихэвчлэн хийдэг учраас олон эсэргүүцэлтэй нүүр тулна. Эцэстээ ойр дотнын хүнээр яриулж, өдөр шөнөгүй айлган сүрдүүлж, дарамт шахалт үзүүлдэг аж. Тиймээс амь насанд ч аюултай байж мэдэх албан тушаал. Үүнийг өмнөх дарга нарын жишээнээс харж болно. Тиймдээ ч хазгай гишгэх эрхгүй газар аж.

АТГ-ын үе үеийн дарга нар 6 жилийн хугацаанд бүрэн эрхээ гүйцэтгэж чадахгүй албан тушаалаа өгчээ. Харин цаашид АТГ-аар даргаар З.Дашдавааг улираавал АТГ-ын удирдлагуудын түүхэнд тэр анх удаа улиран томилогдсон дарга болох юм.