Хуульзүй, дотоод хэргийн сайд О.Алтангэрэл одоо нийтийн өндөр албан тушаал хажиж байгаа хийгээд хашиж байсан эрхмүүдийн шүдэнд орсон мах, нүдэнд орсон хог болоод байна. Түүнийг нүд үзүүрлэх хэсэг байхад, дэмжих хэсэг ч байна. Дэмжиж байгаа нь олон боловч хүч нь сул. Эсэргүүцэж байгаа нь цөөн боловч нөлөө нь хүчтэй. О.Алтангэрэл сайдын санаачилж, Засгийн газраас УИХ-д өргөн барихаар шийдсэн Нийтийн албан тушаалтны хууль бус хөрөнгийг хураан авах, нөхөн төлүүлэх тухай хуулийн төслийг УИХ батлах вий гэдгээс олон хүн эмээж, батлагдахгүй байх вий гэж олон нийт болгоомжилж байна.

“Транспэрэнси-Интернэшнл” олон улсын байгууллагын авлигын төсөөллийн индексээр манай улс 180 улсаас 2018 онд 93, 2019 онд 106, 2020 онд 111, 2021 онд 110, 2022 онд 116, 2023 онд 121-д эрэмбэлэгдлээ. Шалгалтад авдаг оноо маань цөөрсөөр, авлигад бүрэн идэгдсэн адгийн муугийн жишээ болж хувирав.

Монголыг ийм болгосон буруутан нь намууд. Тэр дундаа МАН, АН хоёр. “Тос дотроосоо өтдөг. Загасны мах толгойноосоо мууддаг” гэдэг. Намын гишүүдийн хувьд нам бол амьжиргааны хэрэгсэл. Ялангуяа МАН-ын гишүүдийн хувьд. “Нар дагавал даарахгүй. Мал дагавал өлсөхгүй” гэсэн зүйр үг “Нар дагавал даарахгүй. Нам дагавал өлсөхгүй” гэж солигдоод удлаа. Эрх баригч намын гишүүн ажилтай, орлоготой, шагналтай, нэр хүндтэй, авлигатай… Хамгийн доод тушаалтнаас эхлээд, хамгийн өндөр албан тушаалтан хүртэл бүгд л намынхаа хүчээр цагийн ажилтай, цалингийн данстай яваа. Гэвч тэд намыг биш, улсыг мөлждөг. Улс нь татвар, газрын баялаг гэсэн хоёрхон орлоготой. Газрын баялаг нь бүх ард түмний мэдлийнх. Ингээд хөөвөл албан тушаалтнууд яах аргагүй ажил хийдэг, орлого олдог татвар төлөгчдийг, ард түмний мэдлийн баялгийг мөлжиж байна.  

Эдгээр хуулийг тэгтлээ нууцалсны учир нь эрх мэдэлтнүүд өөрөө өөрсдийгөө өршөөсөнд байлаа.

ХЗДХ-ийн сайд О.Алтангэрэл үе үеийн Өршөөлийн хуулийг сануулж, олон мянган хүн өршөөлд хамрагдан, ялгүй үлдсэнийг сануулж байгаа. УИХ 2007.12.25-нд хаалттай хуралдан, Татварын хууль, Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хууль гэж 6 сарын хугацаатай супер өршөөлийн хуулийг маш нууц байдалд баталсан юм. Эдгээр хуулийг тэгтлээ нууцалсны учир нь эрх мэдэлтнүүд өөрөө өөрсдийгөө өршөөсөнд байлаа. Тэр үед 43 мянган компани Монгол Улсад бүртгэлтэй байжээ. Өршөөлийн хууль батлагдсаныг мэдээлэлд ойр, төрийн өндөр албанд танилтай, УИХ-д гар хөлтэй 2000 компани л мэдэж, ашигласан байна. Бусад нь мэдээгүй учир уг хуульд хамрагдаагүй, ашиглаж чадаагүй. Татварын албанд ХХОАТ-ын тайлан гаргадаг 560 мянган иргэний 2200 нь л уг хуулийг ашиглан, тайлангаа үнэнээр нь гаргаж өгөөд, өршөөлд хамрагджээ. Эрх мэдэлтнүүдийн нууц компаниудын захирал, ТУЗ-ийн дарга, гишүүд ийн татвараас зугтсан, нуун дарагдуулсан гэмээ ялгүй болгуулжээ. Эдгээр компани, захирлууд татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлээс зугтсан ч баригдаагүй байсан аж.

Баригдаагүй ч, хэзээ нэгэн цагт баригдаж мэдэх хэргийг нь ийн өршөөсний дараа 2008.01.21-нд УИХ Татварын өршөөл үзүүлэх тухай хууль гаргав. Энэ бол татварын албанд баригдаад, акт тавиулсан, шүүхэд очоод ял уншуулсан компани, захирлуудад зориулсан хууль байлаа. Тэд энэ өршөөлд хамрагдаж, татвар төлөх, шийтгэл эдлэх хариуцлагаас чөлөөлөгдсөн байна.

Энэ 2 хууль зэрэг хэрэгжиж, 4.5 тэрбум ам.доллартай тэнцэх хэмжээний 5.7 их наяд төгрөгийн далд татвар ил гарч иржээ. Ийм их татвараас аж ахуйн нэгжүүд, иргэд зугтаж байсныг мэдсэн нь эдгээр өршөөлийн үр дүн байв.

Үүнд 17 мянган компани хамрагдаж, 34 их наяд төгрөг буюу 17 тэрбум ам.доллартай тэнцэх хэмжээний орлогоо ил гаргажээ

УИХ 2015.08.17-нд онд Эдийн засгийн ил тод байдлын хууль гаргаж, 2016.02.20 хүртэл хэрэгжүүлсэн юм. Үүнд 17 мянган компани хамрагдаж, 34 их наяд төгрөг буюу 17 тэрбум ам.доллартай тэнцэх хэмжээний орлогоо ил гаргажээ. Энэ удаад бүх компани уг хуулийг мэдэж, өршөөлд хамрагдахыг хүссэн нь бүгд хамрагдсан байна. Уг өршөөлд хамрагдаагүй нь татвараас бултаагүй, орлогоо нуугаагүй байсан хэрэг. 

Засгийн газар эдгээр хууль дээр дөрөөлөн, Нийтийн албан тушаалтны хууль бус хөрөнгийг хураан авах, нөхөн төлүүлэх тухай хуулийг хэрэгжүүлэхээр тооцож буй бололтой. Тухайн үеийн хуулийг ашиглаж, өршөөлд хамрагдсан аж ахуйн нэгж, иргэдэд Хөрөнгө хураах, нөхөн төлүүлэх хууль хамаагүй. Харин тэр компаниудтай тухайн үеийн ямар албан тушаалтан холбоотой, хамааралтай байв гэдэг нь анхаарал татна. Учиг ингэж хөвөрнө. Ингэж ч хөвөрдөнө. Тиймээс Хөрөнгө хураах, нөхөн төлүүлэх тухай хуульд төлөөний хүн гэдэг нэр томьёо оруулжээ. Ах дүү, гэр бүл, садан төрлийн харилцаагүй хүмүүсээрээ зуучлуулсан, тийм хүмүүсийн нэр дээр байршуулсан хөрөнгийг олж авахын тулд төлөөний хүн гэдэг үгийг уг хуульд оруулсан аж.

Ялаа авсан, шийтгэлээ эдэлсэн ч нийтийн төсвөөс хулгайлсан хөрөнгөө хураалгалгүй үлдсэн нөхдийн нэрс эндээс аяндаа тодорно

Татвар, НДШ-ээс зугтсан компаниудад өршөөл үзүүлсэн, тэр тусмаа нууцаар хууль баталж, хэдхэн хүнд боломж олгосон 2007 оны УИХ-ын гишүүдийн мөрийг мөшгөх нь энэ Засгийн газар, ХЗДХЯ-ны хийх ажил болж байна. Тухайн үед МАХН 37, “Эх орон-Ардчилал” эвсэл 35, Бүгд найрамдах нам 1 суудалтай, бие даагч 3 гишүүнтэй УИХ байлаа. Өөдөө шидсэн чулуу өөрийн толгой дээр гэж энэ л дээ.

Үүний зэрэгцээ 2002 оноос хойших шүүхийн шийдвэрийг шүүнэ. Ялаа авсан, шийтгэлээ эдэлсэн ч нийтийн төсвөөс хулгайлсан хөрөнгөө хураалгалгүй үлдсэн нөхдийн нэрс эндээс аяндаа тодорно.

АТГ-ын нөхөн төлүүлсэн хохирол

• 2019 онд 11 тэрбум 343 сая
• 2020 онд 35 тэрбум 640 сая
• 2021 онд 96 тэрбум 270 сая
• 2022 онд 2 их наяд 374 тэрбум 934 сая Х
• 2023 онд 238 тэрбум 689 сая

ХЗДХЯ нийтийн хөрөнгөөс завшсан мөнгөө буцааж өгөөгүй хүмүүсийн нэрсийн жагсаалт гаргах юм байна. Төрийн өмчит компанийн захирлууд энэ жагсаалтыг нэлээд уртасгах янзтай.